Portret nieznanej damy, Hans Holbein Młodszy : wcześniej podpisywany jako możliwy wizerunek Elizabeth Seymour, zidentyfikowany w 2008 r. przez Davida Starkey jako portret Katarzyny Howard

W tym dniu w historii, 13 lutego 1542, piąta żona Henryka VIII, Katarzyna Howard, została ścięta za cudzołóstwo i zdradę stanu. Dwa miesiące wczesniej, 10 grudnia 1541, dwaj mężczyzźni z jej przeszłości również stracili życie : Francis Dereham i Tomasz Culpepper.

Napisałam już jeden obszerny artykuł na temat upadku Katarzyny Howard, dlatego nie będę tutaj opisywać szczegółowo dlaczego została ścięta, zapraszam do artykułu :

Upadek i egzekucja Katarzyny Howard

Ten artykuł jest poświecony innej kwestii a dokładnie winie Katarzyny Howard. Głównym, powodem dla którego straciła życie była zdrada – Katarzyna miała cielesne stosunki z Tomaszem Culpepperem. Przed ślubem miała też innego adoratora, Francisa Derehama. Historycy są zgodni – Henryk najpierw dowiedział się że jego żona nie była dziewicą w chwili ślubu, ale nie planował nic innego, jak tylko anulować małżeństwo, pozbawić Katarzynę tytułu Królowej i wygnać ją z dworu. Wtedy Henryk nie miał pojęcia, że w życiu Katarzyny był także inny mężczyzna, w dodatku zaufany królewski sługa, Tomasz Culpepper. Culpeperowi zostały przedstawione zarzuty cielesnego kontaktu z Królową, do których nigdy się nie przyznał. Również Katarzyna Howard nigdy nie wyznała podczas przesłuchań, że faktycznie łączyły ją z Culpeperem cielesne kontakty, a mimo to oboje zostali skazani na śmierć. Czy więc możliwe jest, aby Katarzyna Howard została skazana niewinnie? Czy padła ofiarą frakcji działającej przeciwko Howardom?

Zanim została królową

Jako dziesięcioletnia dziewczynka, Katarzyna znalazła się w posiadłości swej babki, Księżnej Norfolk Agnes Tilney. Dziewczyna pochodziła z zamożnego rodu, jednak po śmierci matki, jej ojciec popadł w finansowe tarapaty. Edmund Howard (brat matki Anny Boleyn) poszukiwał żony z pokaźnym posagiem, aby nie popaść w całkowitą ruinę. Młoda Katarzyna nie miała więc nic oprócz arystokratycznych korzeni i znanego nazwiska.

Młoda Howardówna bardzo różniła się od pozostałych żon Henryka VIII – nie była wychowana jako przyszła Królowa Anglii jak Katarzyna Aragońska, nie była tak elegancka i obyta jak Anna Boleyn, nie była równiez zbyt pobożna jak Jane Seymour, ani nie była księżniczką jak Anna Kliwijska. Miala jednak dwa atuty  – była bardzo młoda i bardzo ładna.  Księżna Norfolk zapewne zaaranżowałaby w miarę dobre małżeństwo swej podopiecznej, jednak problemem był posag – Katarzyna go nie miała, a był on bardzo ważny w tamtych czasach. Pomimo znanego nazwiska i ładnej buzi Katarzyna nie miała nic, co mogłaby zaoferować przyszłemu małżonkowi, dlatego też nikt nie interesował się jej losem.

Tamzin Merchant jako Katarzyna Howard w serialu 'Dynastia Tudorów' (SOWTIME)

W posiadłosci Księżnej Norfolk Katarzyna zdobyła podstawowe umiejętności takie jak czytanie i pisanie, umiała też śpiewać i grać na lutni. Księżna zadbała o podstawy dobrych manier i jako takie wykształcenie, ale nie przejawiała zbyt duzego zainteresowania osobistymi poczynaniami swych podopiecznych.

Życie młodej Katarzyny uległo zmianie wraz z pojawieniem się nauczyciela muzyki, Henryka Mannoxa. Katarzyna miała wtedy 15 lat, Mannox był sporo od niej starszy. Prawdopodobnie Mannox liczył na poślubienie Katarzyny – ślub ze szlachcianką z rodu Howardów byłoby sporym wyróżnieniem dla nauczyciela muzyki, nawet jeżeli Katarzyna była biedna. Według późniejszych zeznań Mannoxa, nigdy nie odebrał Katarzynie dziewictwa. Czy mówił tak tylko aby pozostać przy życiu? Oczywiście jest to możliwe, ale Mannox wiedział że Katarzyna pochodzi z bardzo wpływowej rodziny, więc gdyby odważył się na cielesne stosunki z nią, poniósłby karę.  Związek z Mannoxem zakończył się gdy Księżna Norfolk nakryła go wraz z Katarzyną. Nauczyciel musiał opuścić posiadłość Księżnej, a ona sama ze swoimi podopiecznymi przeniosła się do Lambeth.

Młoda Katarzyna prawdopodobnie szybko zapomniała o Mannoxie. Czy był jej prawdziwą miłością? Moim zdaniem – nie. Był jedynie zauroczeniem, kimś to zwracał na nią szczególną uwagę, komu na niej zależało.

W Lambeth katarzyna poznała szlachcica Franicsa Drerehama. Dereham był młody i przystojny, nic więc dziwnego iz Katarzyna zwróciła na niego uwagę. Młodzi spotykali się potajemnie w pokoju, który Katarzyna dzieliła z dwiema innymi dziewczętami. Pomimo, iż Katarzyna i Francis nazywali się nawazjem ‘mężem i żoną’, dziewczyna prawdopoodobnie nigdy na poważnie nie myslała o małżeństwie. Dereham z kolei chciał poślubić Katarzynę nie tylko ze względu na jej urodę, ale przede wszystkim wysokie pochodzenie. Niewątpliwie Katarzyna i Francis utrzymywali stosunki seksualne, do czego oboje się przyznali. Drogi Derehama i Howard rozeszły się w 1539 roku, co dla Katarzyny oznaczało koniec ich związku.

Nastolatka i starzec

Katarzyna Howard w serialu dokmentalnym 'Sześć żon Henryka VIII' , David Starkey

Katarzyna Howard została wybrana aby reprezentować swoją rodzinę – potężny klan Howardów – na dworze Henryka VIII, służąc jako dama dworu jego czwartej żony, Anny Kliwijskiej. Dwór był miejscem w którym każda młoda dziewczyna chciała być – ciągłe zabawy, tańce, uczty i przystojni szlachcice – Katarzna Howard na pewno była bardzo zadowolona że się tam znalazła.  Według niektórych źródeł, jeszcze zanim została żoną Henryka, łączono jej imię z Tomaszem Culpepperem, miało dojść nawet do zaręczyn. Jeżeli tak – to nie ma w tym nic dziwnego – Culpepper był nieco starszy od Katarzyny, urodził się około 1514 roku. Wiek Katarzyny Howard jest kwestią sporną – wiadomo że urodziła się pomiędzy 1520 a 1525 rokiem. Lacy Baldwin Smith twierdzi że Howardówna urodziła się w 1521 r. co oznacza że w w chwili ślubu miała 19 lat, natomiast według Elizabeth Norton Katarzyna Howard w chwili ślubu miała 15/16 lat.

28 lipca 1540 roku Katarzyna Howard została piątą żoną Henryka VIII. Młoda dziewczyna i starzejący się król byli ciekawą parą – ona oprócz młodego wieku była ładna, ale słabo wykształcona, nieobyta w wielkim świecie. Henryk natomiast był otyły, miał problemy z chodzeniem i wielką ropiejącą ranę na nodze. Dodatkowo często miewał ataki gniewu i szału. Być może według Katarzyny Henryk stał nad grobem – miał 49 lat i nie był okazem zdrowia, cęsto chorował i musiał na wiele tygodni zamykać się w swoich komnatach.

Niemniej jednak małżeństwo z Henrykiem miało dla Katarzyny również pozytywne strony – dziewczyna wychowana w skromnych warunkach, nagle znalazła się w centrum zainteresowania, była królową rozpieszczaną przez swojego starszego męża. Piękne suknie, biżuteria oraz przedmioty codziennego użytku wykonane specjalnie dla niej były tym co Katarzyna bardzo lubiła.

Nie ulega wątpliwości, że Katarzyna była prostoduszna i naiwna – wierzyła na przykład że Henryk VIII wie o grzechach jakie wyznaje w konfesjonalne ponieważ jest on głową kościoła. Być może więc sądziła, że król wie o jej przeszłości i pomimo tego nadal ją kocha?

Culpepper

Tomasz Culpeper był młodym, ambitnym i lubianym przez króla dworzaninem. Krążyły historie o młodym Culpepperze który zgwałcił żonę dozorcy parku wraz z kilkoma innymi dworzanami, a później zabił człowieka który chciał mu wymierzyć sprawiedliwość. W zasadzie nie wiemy który Culpeper dokonał tych zbrodni : ‘ten’ Tomasz czy może członek jego rodzinny o tym samym imieniu? Culpepper wspiął się po szczeblach kariery na królewskim dworze i szybko stał się ulubionym sługą Henryka VIII.

Upadek

Upadek Katarzyny Howard rozpoczął się od wyznania Jana Lassels, którego siostra, Maria Hall, dzieliła pokój z królową w posiadłości Księżnej Norfolk. Hall wyznała co działo się nocami, kiedy Franciszek Dereham zakradał się do Katarzyny. Arcybiskup Cranmer nie mógł przejść obok tych rewelacji obojętnie więc postanowił powiadomić króla. Czy Cranmer martwił się o Henryka i dlatego chciał mu wyznać to czego dowiedział się o jego ukochanej ‘róży bez kolca’? Cranmer popierał protestantyzm i nie chciał aby katolickie stronnictwo Howardów oddziaływało na króla. Ale Howardowie byli u szczytu – Katarzyna była królową co dawało im władzę i wpływy choć trzeba przyznać że ich fortuna opierała się na zainteresowaniu króla jedną karpyśną nastolatką. Również Jan Lassels który powiadomił Cranmera o przeszłości królowej być może miał w tym swój własny cel – jako protestant i przeciwnik księcia Norfolk Tomasza Howarda, pragnął odsunąć Howardównę od władzy (kilka lat później Lassels spłonął na stosie za herezję).

Poinformowanie Henryka o przewinieniach Katarzyny nie było łatwym zadaniem – król bardzo kochał swoją młodą żonę, dlatego Cranmer musiał być pewny swoich wiadomości i bardzo ostrożny. Arcybiskup napisał list który dał Królowi. Henryk nie mógł uwierzyć w to co przeczytał ale postanowił działać – nie chciał jednak krzwydzić Katarzyny, bowiem do końca miał nadzieję że ktoś po prostu chce z niej zadrwić. Zlecił śledztwo mające na celu oczyszczenie królowej z zarzutów.

Przesłuchania

Toorence Coombs jako Tomasz Culpepper w serialu 'Dynastia Tudorów'

Franciszek Dereham zatrudniony na dworze jako sekretarz królowej, został aresztowany. Przyznał że sypiał z Katarzyną Howard zanim została żoną Henryka VIII, ale tylko dlatego że byli zaręczeni. W świetle tego wyznania Katarzyna nie zrobiła nic złego – skonsumowała związek z człowiekiem ktory miał zostac jej mężem. W zwiazku z tym jednak jej małżeństwo z Henrykiem VIII było poddane w wątpliwość – jeżeli była obiecana innemu mężczyzźnie, jej związek z królem jest nieważny. Gdyby Katarzyna podczas przesłuchania wyznała że ona i Dereham planowali się pobrac, wtedy jej małżeństwo z Henrykiem zostałoby anulowane a ona sama wygnana z dworu, ale uszłaby z życiem. Katarzyna twierdziła jednak że Dereham zmuszał ja do stosunków płciowych wbrew jej woli. Oznacza to że być może w swojej naiwności liczyła że tak bardzo zakochany w niej Henryk VIII wybaczy jej to co w zasadzie było winą Derehama. Stan Katarzyny podczas przesłuchania był bardzo słaby – dziewczyna uległa załamaniu, oraz histeryzowała. Antonia Fraser pisze :

‘Na podstawie zeznań królowej Cranmer uznał, że są wystarczające dowody na istnienie umowy przedślubnej; jeśli nawet sama umowa mogła budzić pewne wątpliwości, “cielesne obcowanie, które nastąpiło potem”, w pełni ją sankcjonowało. Jednakże królowa, której strach mieszał niemal zmysły, nie była w stanie pojąć, że argument o umowie przedślubnej nie działa na jej zgubę, a przeciwnie, może ją uratować. Usprawiedliwienia, do jakich się uciekała, wskazują raz jeszcze na jej młodzieńczą głupotę. Utrzymywała zatem, że Dereham “naprzykrzał się” jej i “molestował”, a właściwie “w pewien sposób zniewolił (ją) siłą”. Katarzyna Howard, w przeciwieństwie do swej kuzynki Anny Boleyn, pozbawiona była wrodzonej inteligencji. Nie było też przy niej nikogo, kto by jej doradzał – wszyscy drżeli w strachu owłasną skórę.’

Henryk VIII nie miał złudzeń – jego wspaniała młoda żona przed ślubem prowadziła rozpustne życie.  Król nienawidził Derehama za to że ‘zepsuł’ jego ‘różę bez kolca’ i odebrał jej to do czego sam król rościł sobie prawo. Jednak najgorsze miało dopiero się wydarzyć – na jaw miał wyjść związek Katarzyny Howard z Tomaszem Culpepperem, do którego doszło po ślubie.

Aresztowany Culpepper nie przyznał się do obcowania cielesnego z królową. Wyznał jedynie że ‘nie poznał jej w pełni cieleśnie’ oraz że królowa sama nalegała na spotkania z nim. Katarzyna natomiast przyznała że kilka razy spotkała się z nim, nazywała ‘swoim słodkim głupcem’ oraz dawała mu prezenty. Dowodem związku między nimi jest list miłosny który zachował się do dzisiejszych czasów. Katarzyna napisała w nim m.in. że ‘jej serce umiera na samą myśl że nie może spotkać się z nim (Culpeperem)’  oraz liczy na to że szybko on wyzdrowieje (wtedy chorował). Według niektórych teorii, Culpepper wykorzystywał Katarzynę Howard seksualnie – zmuszał ją do stosunków płciowych, a królowa bała się go i nie miała odwagi odmówić – w końcu Culpepper był członkiem Prytwatnej Komnaty i ulubieńcem króla. Według tej teorii, list Katarzyny do Culpeppera nie jest listem do kochanka, gdyż nie użyła ona zwrotów typu ‘kochanie’ lub innych typowych dla takiej relacji. Nie liczyła na nic więcej jak tylko jego obecność :

‘Panie Culpepper,

Polecam się w Twoje ramiona, modląc się byś rzekł czyś w zdrowiu. Pragnęłabym teraz twej obecności byś ujrzał ból z jakim piszę do ciebie. Słyszałam żeś chory i niczego tak w życiu nie pragnęłam jak ujrzeć cię. Serce me zamiera na samą myśl że nie możemy zawsze być razem.’

List został podpisany ‘Twoja – jak długo trwa me życie – Katarzyna’.

Według mnie Katarzyna Howard zakochała się w Culpepperze, podczas gdy on zwyczajnie ją wykorzystał. Trudno mi uwierzyć że młodzi, atrakcyjni ludzie spotykając się potajemnie w nocy jedynie rozmawiali. Zeznania Culpepera pokazują ze był zdesperowany aby ocalić swoje życie, całą winę zrzucając na królową.

W całą sprawę była wplątana również ‘niecna Lady Rochford’ , żona Jerzego Boleyna, Jane. Według Katarzyny Howard, Jane zachęcała ją do spotkań z Culpeperem. Antonia Fraser pisze :

Również Culpeper utrzymywał, że ‘Jane “skłoniła” go do potajemnego związku z królową. “Słodki szaleniec”, miała z czułością rzec o Culpeperze, gdy ten – wedle królowej – nie godził się zaprzestać spotkań z Katarzyną. “Ty jednak, pani, musisz pozwolić mężczyznom patrzeć, bo będą na ciebie patrzeć”, miała lady Rochford powiedzieć Katarzynie. Podobnie jak w kwestii technicznych szczegółów cudzołóstwa królowej, również w tym wypadku nie sposób w pełni ustalić prawdy, a tym samym, dokładnie orzec o winie. Nie ma jednak wątpliwości, że i lady Rochford, i królowa Katarzyna, i Culpeper wplątani byli, każde na swój sposób, w coś, w czym żadne z nich nie powinno było uczestniczyć.’

Ostatecznie  Culpeper i Dereham zostali skazani za cudzołóstwo i zdradę stanu (cudzołóstwo z królową było zdradą). 10 grudnia 1542 r. oboje zostali przeniesieni do Tyburn. Culpepper otrzymał złagodzony wyrok – został ścięty. Dereham jednak , którego tak nienawidził Henryk, został ukarany o wiele bardziej surowo : jego wnętrzności zostały wyprute, został wykastrowany, następnie ścięty, a jego ciało poćwiartowane.

Reakcja Katarzyny na egzekucje jej kochanków nie jest znana. Przebywająca w Syon królowa nie wiedziała co się z nią stanie, ale biorąc pod uwagę egzekucje dwóch mężczyzn z którymi łączyły ją bliskie stosunki, mogła spodziewać się śmierci.  Klan Howardów znalazł się w niebezpieczneństwie – większość z nich została uwięziona w  Tower, tak że aż zabrakło dla nich cel i trzeba było otworzyć apartamenty królewskie. Na wolności pozostawał Książę Norfolk który wystowował do Króla pismo w którym potępił ‘mą niegodziwą teściową, mego  nieszczęsnego brata i jego żonę, mą lubieżną siostrę Bridgewater’ lecz najbardziej poniżył Annę Boleyn i Katarzynę Howard za ‘ich ohydne czyny’. Wyznał że jest uniżonym królewskim sługą. Miał szczęście – nie doszło do jego egzekucji a później i klan Howardów został uniewinniony.

10 lutego Katarzyna Howard trafiła do Tower. Dzień przed egzekucją poprosiła o drewniany blok na którym mogła ćwiczyć ułożenie głowy. 13 lutego 1542 r. młoda Katarzyna Howard została ścięta toporem, a zaraz po niej życie straciła Lady Rochford.

Antonia Fraser stawia bardzo ciekawe pytanie :

‘Członków parlamentu nurtował istotny problem: na czym dokładnie polegała wina królowej? Do cudzołóstwa nigdy się nie przyznała i nie przyznali się też ani Dereham, ani Culpeper. Ten ostatni został w istocie stracony za zamiar popełnienia cudzołóstwa (tak jak kiedyś Buckinghama stracono za zamiar popełnienia zdrady). Niejasna pozostawała kwestia umowy przedślubnej. Lecz o winie Katarzyny przesądziła wola monarchy, który zdecydował; by zastosowano wobec niej Akt o Utracie Praw. Na śmierć skazano ją na podstawie “straszliwego domniemania” o cudzołóstwie.’

Moim zdaniem Katarzyna Howard była po prostu naiwną dziewczyną użytą przez własną rodzinę pragnącą zaszczytów. Dziewczyna znikąd nagle stała się królową. Nie zachowywała się jednak jak na królową przystało – nie do pomyslenia było aby zamężna kobieta, w dodatku żona króla, spotykała się z innym mężczyzną. Warto podkreślić, ze Katarzyna nie stanowiła wyjątku – wiele kobiet w tamtych czasach zawierało małżeństwa dla korzyści politycznych czy finansowych, rzadko kiedy z miłości. Katarzyna powinna była zdawać sobie sprawę czym grozi choćby cień podejrzenia o cudzołóstwo. Miała przecież przykład z własnej rodziny – jej kuzynka, Anna Boleyn, została stracona za ‘cudzołóstwo’ i ‘kazirodztwo’ choć nigdy nie przyznała się do winy ani ona ani jej ‘kochankowie’ (tylko Smeaton pod wpływem torur przyznał że spał z królową, jednak podane przez niego daty nie pokrywały się z prawdą). Czy Katarzyna liczyła że Henryk nigdy nie dowie się o jej zdradzie? Czy była tak samotna że chciała miec kogoś kto ją zrozumie? Dzisiaj już się tego nie dowiemy. Katarzyna poniosła śmierć za własną lekkomyślność i naiwność, ale zdecydowanie nie powinna zostać żoną starzejącego się Króla któremu wydawało się, że może odzyskać swoją młodość żeniąc się z młodszą kobieta ,młodszą nawet od jego najstarszej córki,Marii.

Moim zdaniem życie Henryka VIII to pasno niekończących się skandali, procesów i małżeństw. Posłał na szafot swoją drugą żonę, Annę Boleyn, choć wiedział że nie popełniła żadnego z zarzucanych jej czynów. Jak widać, kilka lat później kobieta którą kochał popełniła czyny o której wcześniej oskarżał niewinną Annę. Jak musiał się czuć Henryk? Czy żałował wtedy że zabił Annę Boleyn? Być może, ale tego na pewno już się nie dowiemy.