Jeżeli umknął Wam film dokumentalny o Elżbiecie Tudor pod tytułem ‘Secrets of  the Virgin Queen’ , wyemitowany na BBC 25 stycznia 2011, to trochę Was ominęło, gdyż dokument był bardzo dobry. Oczywiście dla tych z Was którzy cenią sobie fakty a nie niedomówienia zapewne się nie spodoba, ale dla tych którzy uwielbiają teorie spiskowe (tak jak ja) -  jak najbardziej.

Mnie osobiście najbardziej zaintrygowały dwie teorie : według pierwszej, Elżbieta Tudor zmarła w 1543 r. i została zastąpiona chłopcem z Bisley. Druga teoria glosi, że cierpiała na zespół nadrważliwości na androgeny – wrodzone zaburzenie rozwoju płciowego. Czy może być ziarenko prawdy w tych teoriach? Warto się im przyjrzeć.

Elżbiea Tudor czy chłopiec z Bisley?

Elżbieta Tudor w 1546 r., William Scrots. Portret przesłany przyrodniemu bratu Edwardowi, jako prezent.

W Londynie szalała zaraza, Elżbieta Tudor została więc wysłana na wieś, aby nie zachorowała. Dziewczyka i jej slużba znaleźli się nieopodal miejscowości Bisley. Według legendy, Lady Elżbieta (miała wtedy 10 lat) poważnie zachorowała. W czasie choroby, jej służba otrzymała wiadomość że Krol Henryk VIII jest w drodze aby odwiedzić swoją córkę. Niestety, Elżbieta zmarła. Służący nie wiedzieli co robić – przecież Król był w drodze! Czy powiedziec mu o tragedii i śmierci jego dziecka, czy też nie? Służący nie wahając się postanowili znaleźć dziewczynkę podobną do Elżbiety, ubrać ja w jej szaty i przedstawić królowi. Niestety, w okolicy nie było dziewczynki która wiekiem i wyglądem przypominalaby zmarłą córkę monarchy. Tak się jednak złożyło, że był pewien chłopiec – kompan zabaw Elżbiety. Był on w jej wieku i wyglądem przypominał Elżbietę, a nawet samego Henryka. Według zwolenników tej teorii, chłopiec z Bisley, jak o nim mawiano, był spokrewniony z królem.

Jak zareagował Henryk VIII gdy ujrzał ‘Elżbietę’? Legenda podaje, że król nie zauważył różnicy! Dlaczego? Czy nie wiedział jak wyglądała jego własna córka? Cóż, król nie odwiedzał jej zbyt często, dlatego też mógł zwyczajnie nie zauważyć różnicy w jej wyglądzie. Nigdy nie powiedziano Henrykowi iż jego córka zmarła, więc chłopiec z Bisley zajął jej miejsce na dobre, stając się w przyszłości Królem Anglii. A co stało się z prawdziwą Elżbietą? Została ona pochowana w pobliżu lokalnego kościoła, a jej ciało odkrył pewien wielebny w XVIII wieku.

Bram Stroker (tak, autor ‘Draculi’), w swojej książce ‘Famous Imposters’ opisał historię chłopca z Bisley. Stoker był zaintrygowany, dlaczego w Bisley podczas obchodów majowych przebierano chłopców w szaty dziewczynki. Postanowił więc dokładnie zbadać tą legendę i opublikował ją w swojej książce. Wedłu Stokera, istnieje kilka dowodów potwierdzających że Elżbieta Tudor fatycznie zmarła i została zastąpiona chłopcem : przede wszystkim królowa nigdy nie wyszła za mąż. Dodatkowo nosiła peruki i mocny makijaż – czy w ten sposób chciała zakryć łysinę i męskie rysy twarzy? Starannie skrywała też jabłko Adama pod wielkimi kołnierzami. Nadzwyczaj lubiła polowania – zajęcie typowo męskie, oraz wyjątkowo dobrze ujeżdżała konia.  Najważniejszym jednak dowodem według Stokera, jest fakt, iż na łożu śmierci Elżbieta zabroniła przeprowadzenia autopsji jej ciała – miała cos do ukrycia?

Chociaz Bram Stoker nie twierdzi, że legenda chłopca z Bisley jest prawdziwa, nie daje tez powodów aby jej nie uwierzyć. Intrugujące, prawda? Według mnie, legenda jest jedynie legendą i nie należy się nią zbytnio ekscytować . Główne powody dla których nie wierzę w jej prawdziwość to :

- Henryk VIII z całą pewnością zauważyłby zmianę w swjej córce – jestem zdania, że zawsze gdy patrzył w oczy Elżbiety widział w nich odbicie Anny Boleyn. Poza tym jak chłopiec mógłby ukryć naturalne zmiany zachodzące w jego ciele – mutację głosu, zarost? Nawet z pomocą Kat Ashley, opiekunki Elżbiety, byłoby to niemożliwe.

- W całej historii najbardziej niedorzeczny wydaje się pomysł służby aby pochować Elżbietę w bezimiennym grobie i zastąpić ją chłopcem. Ten plan miał tyle niedociągnięć, że mógłby z łatwością się nie udać. Znając gniewną naturę Henryka, czy ktokolwiek odważyłby się tak y nim igrac? Nie sądzę, ryzyko było zbyt wielkie. Bo jak myślicie – jak Henryk VIII zareagowałby na wieść, że zostal tak okrutnie okłamany?

- Istnieją dowody że Elżbieta miesiączkowała.

- Na wielu portretach Elżbieta jest przedstawiona w sukniach z dekoltem – jeżeli byłaby mężczyzną, na pewno nie paradowałaby w takich strojach.

Zespół nadwrażliwości na androgeny?

Elżbieta Tudor : The Rainbow Portrait, Issac Oliver, około 1600-1602

Dokument powołuje się na artykuł R. Bakana  z Faculty of Education, Simon Fraser University, Burnaby, B.C., Canada wydany w 1985, pod tytułem : ‘Queen Elizabeth I: A Case of Testicular Feminization?’ (‘Królowa Elżbieta: przypadek nadwrażliwości na androgeny?’). Artykuł ten wyjawia iż może istnieć biologiczny powód dla ktorego Królowa Elżbieta nigdy nie wyszła za mąż i nie miała dzieci.

Czym jest nadwrażliwość na androgeny? Wikipedia podaje :

‘Jest to wrodzone zaburzenie rozwoju płciowego spowodowane różnymi mutacjami w genie kodującym receptor wiążący androgeny. Dotyka on osoby chromosomalnie męskie (XY), jednak osoby te są fenotypowo kobietami. Piersi są dobrze wykształcone. Występuje brak miesiączki i to jest najczęstsza przyczyna zgłoszenia się osoby z tym zespołem do lekarza. Są to osoby trwale niepłodne, jednak dobrze wykształcona identyfikacja z płcią żeńską sprawia, że osoby te zakładają rodziny, prowadząc współżycie. W przypadku postaci niekompletnej zazwyczaj usuwa się jądra (w razie nieusunięcia istnieje 5-20% ryzyko rozwoju procesu nowotworowego), czasem konieczne jest wytworzenie sztucznej pochwy.’

Osoba cierpiąca na to zaburzenie ma narządy męskie i żeńskie, po porodzie jest identyfikowana jako kobieta ponieważ ma żeńskie narządy rozrodcze na zewnątrz, jednak wewnątrz nie ma macicy oraz jajowodów.

Profesor Bakan pisze, że :

‘charakterystyka osób z tym zespołem jest uderzająco podobna do opisów Elżbiety przez jej współczesnych, a jej  wygląd , osobowość i zachowanie opisane przez historyków, jak również wiele specyficznych wad fizycznych,pozwoliły na uznanie jej za bezpłodną i niechętną do zawarcia małżeństwa’

Elżbieta Tudor przyjmująca ambasadorów ; portret z 1585 r. Szczególną uwagę zwróciłam na wzrost królowej

O jakich cechach pisze profesor Bakan? Przede wszystkim osoby z takim zaburzeniem charakteryzują się wysokim wzrostem, są szczupłe i atletyczne, oraz mają piękne zgrabne dłonie z długimi palcami – królowa Elżbieta dokładnie taka była, według zeznań jej współczesnych.  To jej dłonie i długie palce były cechą którą Elżbieta szczególnie sobie ceniła – na jej portretach widzimy jak długie ma palce, również jej rękawiczki sa na to dowodem.

Sama Elżbieta wielokrotnie podkreślała, że pomimo iż jest kobietą, ma męskie cechy :

‘Choć jam nie lew, jestem lwa potomkiem i mam lwie serce’

‘Wiem że mam ciało słabej i wątłej kobiety lecz mam męskie serce i żołądek’

Według Bakana Elżbieta nie wyszła za mąż ani nie miała dzieci, ponieważ po prostu nie mogła ze względu na jej stan. Zabroniła również przeprowadzenia autopsji po śmierci – czy bała się że jej tajemnica wyjdzie na jaw?

Moja opinia

Jakkolwiek fasycnujące są takie teorie, nie wierzę w nie. Legenda o chłopcu z Bisley jest absurdalna i dla mnie jest jedynie mitem. Opinia profesora Bakana jest już nieco inną kwestią – to już nie są ludowe przekazy, ale konkretny materiał poparty medycznymi dowodami oraz cytatami z czasów Elżbiety. Pomimo tego jednak, odrzucam również tę teorię i nie wierzę że Elżbieta cierpiała na zespół nadwrażliwości na androgeny.

Wielu ludzi nurtuje pytanie – dlaczego Elżbieta nigdy nie wyszła za mąż? Dlaczego nie zadbała  o przedłużenie dynastii Tudorów? Otóż moim zdaniem Elżbieta nigdy nie wyszla za mąż, bo wiedziała jak jej własny ojciec traktował swoje żony – pierwszą zesłał na wygnanie, drugą  – jej matkę, ściął na podstawie fałszywych zarzutów, aby kilka dni po jej egzekucji poślubić kolejną kobietę. Czwartą żonę poniżył anulując małżeństwo, piatą znowu ściął (to po jej śmierci, ośmioletnia Elżbieta wypowiedziała słynne słowa  ‘nigdy nie wyjdę za mąż’) , a szósta cudem uniknęła śmierci. Nie tylko ojciec pozostawił jej negatywny przykład – mąż Katarzyny Parr, Tomasz Seymour zalecał się do Elżbiety podczas gdy jego żona spodziewała się dziecka. Również ukochany Elżbiety, Robert Dudley, był żonaty gdy rozpoczął związek z Królową (użyłam słowa ‘związek’ pomimo iż nie ma żadnych dowodów, że faktycznie byli kochankami; nawet jeżeli łączyła ich tylko przyjaźń, był to nadal związek dwojga ludzi). Tak więc Elżbieta nie chciała aby jakikolwiek mężczyzna ograniczał jej wolność lub zdradzał, a może nawet odsunął ją od władzy! Kilkakrotnie podczas swojego panowania Elżbieta wyrażała swe zdanie na temat małżeństwa :

‘Tutaj rządzi Pani, Pana nie będzie!’

‘Lepiej być samotną żebraczką niż zamężną Królową’

‘Zaprawdę, aby was zadowolić, połączyłam się już ślubem z jednym małżonkiem, a zwie się on Królestwem Anglii.(…) A nie łajcie mnie za nieszczęsny brak dzieci, bo wy wszyscy i wszyscy, ilu ich jest, Anglicy, dzięki którym jeśli mnie Bóg ich nie pozbawi (czego uchowaj Boże), nie mogę bez zniewagi uznana być za niepłodną… A dla mnie to będzie pełnym zadowoleniem, zarówno dla pamięci mojego imienia, jak również dla mojej chwały, jeśli, gdy oddam moje ostatnie tchnienie, wyryte będzie na marmurze mojego grobu: Tu leży Elżbieta, która rządziła jako dziewica i zmarła jako dziewica.’

Nie dziwię się że Elżbieta nie chciała wyjść za mąż – nigdy nie miała przykładu udanego małżeństwa, poza tym chciała rządzić jak Królowa, być może aby udowodnić przyszłym pokoleniom że kobieta także może odnieść sukces, bez mężczyzny u jej boku?

The Ditchley Portrait, Marcus Gheeraerts Młodszy, około 1592

A dlaczego nie miała dzieci? Biorąc pod uwagę wysoką śmiertelność podczas porodów, być może Elżbieta zwyczajnie bała się zajść w ciążę i urodzić dziecko? Sama znała przecież kobiety które umierały na gorączkę poporodową – wśród nich należy wymienić chociażby jej macochę, Katarzynę Parr, z którą łączyły ją bliskie relacje.

Elżbieta Tudor była wyjatkową kobietą – silną, mądrą  i zdecydowaną. Była córką Henryka VIII i odziedziczyła jego cechy takie jak upór, duma i odwaga. Doskonale wiedziała ze bycie córką takie władcy zobowiązuje i że wszyscy oczekują od niej że będzie tak dobra a może nawet lepsza niż Henryk. Niestety, matka Elżbiety, Anna Boleyn, została ścięta na podstawie fałszywych oskarżeń o zdradę, i przez całe swoje życie Elżbieta musiała dźwigać na sobie ciężar tych oskarżeń. Każdy kto spoglądał na nią widział nie tylko córkę wielkiego Henryka VIII, ale również córkę ‘nierządnicy’ Anny Boleyn która cudzołożyła z wieloma mężczyznami, a nawet popełniła kazirodztwo! Na pewno Elżbiecie nie było łatwo, ale to właśnie przeciwności losy ukształtowały jej charakter i uczyniły z niej tak silną, niezależną kobietę. Niektórzy doszukują się u niej męskich cech, ale moim zdaniem Elżbieta Tudor, tak jak sama powiedziała ‘jest kobietą o męskim sercu’ w tym sensie że jest odważna i niezależna, jak mężczyzna, ponieważ w tamtych czasach rola kobiety ograniczała się do prowadzenia domu i rodzenia dzieci. Elżbieta wyszła poza ramy narzucone przez społeczeństwie w którym żyła i to moim zdaniem dlatego tak wielu nie mogło pogodzić się z jej wyższością.

Serdecznie polecam Wam film dokumentalny który natchnął mnie do napisania tego artykułu. W ‘Sekretach Królowej Dziewicy’ przedstawione są następujące zagadnienia :

- Legenda o chłopcu z Bisley

- Domniemane romanse Anny Boleyn

- Tomasz Seymour – czy był kimś więcej niż tylko ojczymem?

- Zespół nadwrażliwości na androgeny

- Robert Dudley i sprawa śmierci jego żony, Amy Robsart

- Artur Dudley – syn Elżbiety i Roberta?

Na stronie National Geographic  znajdziecie opis i trailer :

Bardzo chętnie poznam Wasze opinie na ten temat – sądzicie że Elżbieta mogłaby być mężczyzną?

Źródła:

1. Bram Stoker Famous Imposters

2. Wikipedia

3. ‘Queen Elizabeth I: A Case of Testicular Feminization?’  : R. Bakan , Faculty of Education, Simon Fraser University, Burnaby, B.C., Canada, 1985