Archive for » 2016 «

Czym zainspirował się David Lewis tłumacząc dzieło Nicholasa Sandera?

Portret Anny Boleyn autorstwa nieznanego malarza, epoka elżbietańska.

W poprzednim artykule przedstawiłam kolejny dowód na to, że angielskie tłumaczenie dzieła Nicholasa Sandera zawiera rażący błąd który w dalszym ciągu kształtuje wyobrażenia na temat wyglądu Anny Boleyn. Tłumacząc dzieło pt The Rise and Growth of the Anglican Schism w 1877 r. David Lewis zasugerował się najprawdopodobniej anonimowym raportem (czasami przypisywanym cesarskiemu ambasadorowi) z koronacji Anny, według którego Anna miała na szyi lub pod brodą pewnego rodzaju obrzęk który „mocno ją szpecił”. Po angielsku zostało to przetłumaczone następucjąco:

“The crown became her very ill, and a wart disfigured her very much. She wore a violet velvet mantle, with a high ruff (goulgiel) of gold thread and pearls, which concealed a swelling she has, resembling goitre.”

Tłumaczenie polskie:

“Korona na nią nie pasowała, a brodawka mocno ją szpeciła.  Miała na sobie okrycie z fioletowego aksamitu z wysoką krezą przyozdobioną złotą nicią i perłami, skrywającą zgrubienie przypominające wole”.

Warto zatrzymać się na chwilę przy tym opisie. Historycy często poddają go w wątpliwość uznając, że pochodzi on spod pióra obserwatora Annie wrogiego. To prawda, ów anonimowy obserwator nie był Annie przychylny. Czy to oznacza, że nie mógł pisac prawdy? Jak większośc wrogich świadków, również ten zapewne wyolbrzymił pewne aspekty. Opis jednak zgadza się z pozostałymi źródłami dotyczącymi koronacji, włącznie ze szczegółami ubioru Anny.

Wysoki kołnierz który Anna miała na sobie tego dnia stanowiła część królewskiej kolekcji. Dr Maria Hayward która zajmuje się ubiorem na dworze Tudorów, zawarła w swej książce Dress at the Tudor Court opis stojącego kołnierza (ang. partlet) przyozdobionego złotem i wysadzanego szlachetnymi kamieniami takimi jak szmaragdy, perły i rubiny. Z całą pewnością jest to ta sama „wysoka kreza przyozdobiona złotą nicią i perłami” z opisu anonimowego obserwatora.

W biografii Anny Boleyn profesor Eric Ives uznał, że niewiele prawdy znajduje się w tym opisie. Poddał również w wątpliwość opis Sandera argumentując, że „wysokie krezy weszły bowiem do mody już po śmierci Anny” (str. 47). Czy aby na pewno? Spektakularnie wysokie krezy faktycznie stały się modne dopiero za czasów Elżbiety I, ale – jak zademonstrowała Dr Maria Hayward – wysoki stojący kołnierz był częścią królewskich klejntotów koronacyjnych za czasów Anny. Sander zapewne opierał się na opisie Anny z koronacji, dlatego też zapisał iż zakrywała opuchliznę ubiorem. Portrety także dostarczają informacji na temat tego jak wyglądały kołnierze w epoce Tudorów.

Co ciekwe, łaciński oryginał Sandera nie podaje informacji o wysokich krezach. Sander pisze jedynie o tym, że Anna maskowała szyję i dekolt ubiorem. Tłumacz David Lewis uznał, że chodziło o suknię o wysokim kołnierzu (ang. „she wore a high dress covering her throat”). Eric Ives uznał, że chodziło tutaj o wysokie krezy w stylu elżbietańskim których Anna, rzecz jasna, nosić nie mogła.

Ives jednak  przeoczył fakt, że wysokie stojące kołnierze były modne na dworze Henryka VIII jak wynika z licznych inwentarzy, portretów i prywatnej korespondencji. Część kobiecej garderoby zwana „partlet” zakrywała górną część dekoltu i szyję. Partlet był to stojący kołnierz modny w latach gdy Anna była królową, jak to wynika z listu Leonarda Smitha do Honoraty Lisle z 22 listopada 1533 r. Z listu Smitha wynika, że dostarczył on krawcowi wymiary swej pracodawczyni tak aby miała swój „partlet collar” w ciągu kilku dni. Stojący kołnierz początkowo zakrywał dekolt i szyję, ale z czasem uległ wydłużeniu jak wynika z poniższych kolaży (kliknij abz powiększyć).

Kolaż ukazujący ewolucję stojącego kołnierza (ang. partlet) od czasów Anny Boleyn do Marii Tudor

Kolaż ukazujący ewolucję stojącego kołnierza w epoce elżbietańskiej.

Czy więc Anna Boleyn miała opuchniętą szyję bądź guz? Prawdopodobnie tak. Nie ma sensu odrzucać źródła opisanego w tym artykule tylko dlatego, że obserwator był Annie Boleyn nieprzychylny. Co ciekawe, szkic Hansa Holbeina opatrzony inskrypcją ‘Anna Bollein Queen’ i omówiony w jednym z moich poprzednich artykułów, przedstawia kobietę z opuchnięciem pod brodą.

W kontrowersyjnym artykule Royal Bodies powieściopisarka Hilary Mantel zasugerowała, że Anna mogła cierpieć na nadczynność tarczycy. Mantel powołała się na opisy według których Anna miała wybuchowy charakter, wyłupiaste oczy i była przeraźliwie szczupła na kilka miesięcy przed śmiercią. Wszystkie te czynniki mogą być oznaką nadczynności tarczycy. Na medalu wybitym w 1534 r. widać lekkie zgrubienie na szyi Anny, aczkolwiek  moim zdaniem ciężko jest postawić diagnozę osobie która zmarła 480 lat temu, dysponując do tego tak niewielką ilością informacji na temat jej zdrowia.

W następnym artykule omówię dwie rekonstrukcje medalu z 1534 r.

Źródła:

Dr Maria Hayward, Dress at the Tudor Court (Maney Publishing, 2007)
Eric Ives, The Life and Death of Anne Boleyn, (Blackwell Publishing, 2001)
Eric Ives, Życie i śmierć Anny Boleyn, (Wydawnictwo Astra, 2012)
Nicholas Sander, The Rise and Growth of Anglican Schism, Tł. D. Lewis (1877)
Nicholas Sander, Historia O Schizmie albo Odszczepieństwie Angielskim, Początku, y dalszym iey szerzeniu, Księga Iedna / Przez Mikołaja Sandera, złożona ; Wydana z przydaniem Od Edowarda Ristona [...] ; Na Polski ięzyk wytłumaczona, Przez iednego Kapłana Soc. Jesu [...]. Rishton, Edward (1550-1586). Przedm. Poszakowski, Jan Antoni (1684-1759). Tł.
Sander, Nicholas, Historia O Schizmie albo Odszczepieństwie Angielskim, Początku, y dalszym iey szerzeniu, Księga Iedna / Przez Mikołaja Sandera, złożona ; Wydana z przydaniem Od Edowarda Ristona [...] ; Na Polski ięzyk wytłumaczona, Przez iednego Kapłana Soc. Jesu [...]. Rishton, Edward (1550-1586). Przedm. Poszakowski, Jan Antoni (1684-1759). Tł.
© Artykuł ten jest objęty prawami autorskimi. Żadna część niniejszej publikacji nie może być powielana i rozpowszechniana w jakiejkolwiek formie, w jakikolwiek sposób, bez uprzedniej zgody Autorki. ©
Category: Artykuły  8 Comments
„Pod brodą guz jakiś wyrastający”: Anna Boleyn w polskiej edycji książki Nicholasa Sandera

Mikołaj Sander

Nicholas Sander jest odpowiedzialny za tzw. „czarną legendę” dotyczącą wyglądu Anny Boleyn. Mimo że istnieje kilka opisów wyglądu Anny które wyszły spod pióra ludzi którzy mieli okazję ją ujrzeć, to właśnie opis Sandera kształtował i nadal kształtuje współczesną opinię na temat wyglądu drugiej żony Henryka VIII.

Jak większość katolickich wygnańców, Sander uważał, że decyzja Henryka VIII o zerwaniu więzi z Kościołem katolickim była spowodowana uczuciem do Anny Boleyn, którą Sander przedstawił jako lubieżną heretyczkę. W wyniku Reformacji Henryk VIII rozwiązał mnóstwo zakonów, m.in. zakon św. Brygidy do którego należała młodsza siostra Nicholasa, Elżbieta Sander, która musiała ratować się ucieczką z Anglii.

Książka Sandera na temat schizmy angielskiej została opublikowana po łacinie w 1585 r. w niemieckiej Kolonii. Szybko stała się best-sellerem, przetłumaczono ją na kilkanaście języków. Po angielsku ukazała się dopiero w XIX w., kiedy to religijne kontrowersje związane z panowaniem Henryka VIII już ostygły. Niemniej jednak Anglicy z zapałem czytali książkę Sandera po łacinie, była ona szczególnie popularna wśród katolików na wygnaniu.

Okazuje się, że książka Sandera była tak popularna, że w 1744 r. została wydana w języku polskim. Postanowiłam sprawdzić w jaki sposób łacińskie fragmenty dotyczące wyglądu Anny zostały przetłumaczone i czy różnią się one od dziewiętnastowiecznego angielskiego tłumaczenia. Po polsku tytuł brzmi Historya o schizmie albo odszczepieństwie angielskim. Fragment cytowany poniżej został zapisany w staropolszczyźnie którą poprawiłam na współczesny język polski:

„Była ta Anna wzrostu wysokiego, włosa czarnego, twarzy przydłużej (podłużnej), koloru żółtawego, niby na żółtą chorobę zapadła: ząb jeden miała z dziąseł wyskakujący, u prawej ręki szósty palec, pod brodą guz jakiś wyrastający: który aby jej nie szpecił, tak ona, jako i jej fraucymer, i szyję, i obnażone wedle mody wtenczas piersi, chustką zakrywała, w sobie zaś Bolena była przystojnego ułożenia ciała: największą miała wdzięczność z ust, żartobliwych rozmów, tańców, y umiejętności grania na instrumentach.”

Dla porównania podaję polskie tłumaczenie angielskiej wersji dziewiętnastowiecznej:

Anna Boleyn była raczej wysokiej postury, miała czarne włosy i pociągłą twarz o ziemistej cerze, jak gdyby cierpiała na żółtaczkę. Pojedynczy ząb wystawał jej spod górnej wargi, a na prawej dłoni miała sześć palców. Tuż pod brodą miała ogromne zgrubienie, dlatego ukrywała to okropieństwo, zakładając suknię o wysokim kołnierzu przysłaniającym jej szyję (…) Miała przyjemną aparycję i ładne usta.”

Medal z 1534 r. oraz jego rekonstrukcje (lewo: Lucy Churchill, u góry drzeworyt Edwarda Hawkinsa z 1877 r.)

W łacińskim oryginale Sander napisał, że Anna „tuż pod brodą miała coś opuchniętego, ale co, tego nie wiem” David Lewis który w 1877 przetłumaczył dzieło Sandera na język angielski, puścił wodze fantazji i z „czegoś opuchniętego” uczynił ogromny guz” (ang „large wen” przetłumaczony jako „ogromne zgrubienie” w polskiej edycji biografii autorstwa Erica Ivesa). Okazuje się, że w łacińskim oryginale Sander nie był tak zajadły jak to sugeruje angielskie tłumaczenie. Polskie tłumaczenie z 1744 r. lepiej oddaje sens łacińskiego oryginału. „Pod brodą guz jakiś wyrastający” na pewno nie jest rażącym „ogromnym guzem” (large wen) z angielskiego tłumaczenia z 1877 r. Nie jest też dosłownym tłumaczeniem tego co Sander w oryginale zapisał, ale na pewno jest bliżej oryginału niż wersja angielska. W łacińskim oryginale i jego polskim tłumaczeniu słowo „ogromny” w odniesieniu do opuchnięcia czy guza w ogóle się nie pojawia, co stanowi dobitny dowód na to, że jest to wymysł tłumacza Davida Lewisa.

W kolejnym artykule omówię źródło które moim zdaniem zainspirowało opis Lewisa.

Źródła: 

Sander, Nicholas, De Origine Ac Progressu Schismatis Anglicani (Ex officina typographica W. Ederi, 1588)

Sander, Nicholas, The Rise and Growth of Anglican Schism, Tł. D. Lewis (1877)

Sander, Nicholas, Historia O Schizmie albo Odszczepieństwie Angielskim, Początku, y dalszym iey szerzeniu, Księga Iedna / Przez Mikołaja Sandera, złożona ; Wydana z przydaniem Od Edowarda Ristona [...] ; Na Polski ięzyk wytłumaczona, Przez iednego Kapłana Soc. Jesu [...]. Rishton, Edward (1550-1586). Przedm. Poszakowski, Jan Antoni (1684-1759). Tł.

Ives, Eric, The Life and Death of Anne Boleyn: The Most Happy, (Blackwell Publishing, 2001)

Ives, Eric, Życie i Śmierć Anny Boleyn (Wydawnictwo Astra,2012)

 © Artykuł ten jest objęty prawami autorskimi. Żadna część niniejszej publikacji nie może być powielana i rozpowszechniana w jakiejkolwiek formie, w jakikolwiek sposób, bez uprzedniej zgody Autorki. ©

Category: Artykuły  10 Comments
‘Anna Bollein Queen’ – Autentyczność identyfikacji szkicu Hansa Holbeina

'Anna Bollein Queen' autorstwa Hansa Holbein'a

Wygląd Anny Boleyn od dawna budzi kontrowersje i nieskrywane zainteresowanie. Jak wyglądała kobieta dla której Henryk VIII porzucił żonę i zerwał z kościołem katolickim?

Jedynym autentycznym portetem Anny Boleyn jest medal wybity w 1534 r. Niestety, medal jest uszkodzony i uniemożliwia dokładne odczytanie rysów twarzy. Widać jednak, że Anna była kobietą o pociągłej twarzy, wysokich kościach policzkowych oraz wydatnych ustach.

Hans Holbein uchodzi za jednego z najbardziej utalentowanych malarzy epoki Renesansu. Jego portrety cechuje niezwykła dbałość o szczegóły i  autentyczność. Istnieją dwa znane szkice Holbeina które rzekomo przedstawiają Annę Boleyn. W tym artykule skoncentrujemy naszą uwagę na jednym z nich.

Szkic opatrzony inskrypcją ‘Anna Bollein Queen’ od dawna budzi emocje wśród historyków. Większość odrzuca jego autentyczność gdyż uważa się, że Anna Boleyn była szczupłej budowy ciała oraz miała ciemne włosy, a więc podwójny podbródek naszkicowanej kobiety oraz jasne włosy wystające spod czepka stawiają inskrypcję pod znakiem zapytania. Wybór ubioru także wydaje się co najmniej dziwny. Kobieta ma na sobie lniany czepek zakrywający włosy oraz luźną suknię zawiązaną pod szyją oraz obszytą futrem.

W 1983 r. historyk Dr David Starkey oraz historyk sztuki John Rowlands, napisali razem artykuł w którym przedstawili i uargumentowali teorię, że kobieta ze szkicu ‘Anna Bollein Queen’ to faktycznie Anna Boleyn.

Medal z 1534 r. jest jedynym autentycznym portretem Anny Boleyn

Główne argumenty wytoczone przez Starkey’a i Rowlands’a są następujące:

  1. Identyfikacji dokonał John Cheke który służył jako nauczyciel Edward VI. Cheke dobrze znał Annę Boleyn która była jego patronką a więc musiał wiedzieć jak wyglądała i nie może być mowy o pomyłce pomimo faktu, że niektóre identyfikacje Cheke są niewłaściwe.
  2. Podwójny podbródek nie wyklucza możliwości, że sportretowana kobieta to Anna Boleyn gdyż jeden z wrogich obserwatorów zanotował podczas koronacji:

          “Korona na nią nie pasowała, a brodawka mocno ją szpeciła.  Miała na sobie okrycie z fioletowego aksamitu z wysoką krezą przyozdobioną złotą nicią i perłami, skrywającą zgrubienie przypominające wole”.

       3. Z pozoru skromny strój także nie wyklucza pozytywnej identyfikacji.  Kobieta ubrana jest w koszulę nocną obszytą futrem oraz czepek. Koszula nocna wbrew pozorom nie służyła do spania (Tudorowie spali nago lub w lnianych koszulach). Nosiło się ją w zaciszu prywatnych apartamentów i nierzadko podejmowało się w niej gości. Taka koszula nocna była odpowiednikiem nieformalnej, luźnej szaty wykonanej z bogato zdobionych materiałów. Anna miała co najmniej osiem takich koszul nocnych. Tylko królowa, wg Starkey’a i Rowlands’a, mogła pozwolić sobie na pozowanie w takiej koszuli.

Margaret Giggs niewłaściwie podpisana jako Matka Iak

Historyk Eric Ives nie zgodził się z identyfikacją oraz wyżej wymienionymi argumentami. W swojej biografii Anny Boleyn Ives podaje, że skoro John Cheke służył na dworze Edwarda VI, musiał znać jego opiekunkę Matkę Iak, a jednak niewłaściwie podpisał szkic przedstawiający adoptowaną córkę Tomasza Morusa Margaret Giggs jako „Matkę Iak”. Według Ivesa stawia to pod znakiem zapytania czy tradycja wg której to John Cheke podpisywał szkice Holbein’a jest prawdziwa. Poza tym, jak wskazuje Ives, na odwrocie szkicu znajduje się rysunek herbu rodziny Wyatt.

Argumenty Ives’a zostały jednak odparte przez historyka sztuki, Dr Bendora Grosvenora. Grosvenor zwraca uwagę, że na dziewięć identyfikacji Johna Cheke’a tylko dwie są niewłaściwe. Poza tym, herb na odwrocie jest typowo męskim herbem a więc nie jest bezpośrednio powiązany ze szkicem. “Zbyt duży nasik kładzie się na herb”, argumentuje Dr Grosvenor w swoim artykule dodając, że herb jest jedynie “bazgrołą”. Holbein miał w zwyczaju rysować na już istniejących szkicach, jak w przypadku rysunku kobiecego nadgarstka na szkicu Charlesa Wingfield’a. Żeński nadgarstek nie ma nic wspólnego ze szkicem Wingfielda, więc i herb Wyatta prawdopodobnie został jedynie narysowany na odwrocie szkicu rzekomo przedstawiającego Annę Boleyn. “Szanse, że inskrypcja jest niewłaściwa są nikłe”, argumentuje Dr Grosvenor który uważa, że istnieje niewielkie prawdopodobieństwo, że Cheke pomyliłby się identyfikując Annę. Dlaczego Cheke miałby zidentfikować jako Annę Boleyn kobietę która najmniej ją przypominała? Raczej, historyk sztuki podkreśla, to dzisiaj jest ciężko zaakcpetować, że Anna wyglądała właśnie tak jak na tym szkicu. Zazwyczaj wyobrażamy sobie ją jako szczupłą, filigranową kobietę podczas gdy naszkicowana dama ma nie tylko podwójny podbródek ale także wygląda zupełnie zwyczajnie.

Artykuł zakończę cytując wypowiedź Dr Grosvenora: “Nie ma rozstrzygającego dowodu na to, że kobieta ze szkicu to Anna Boleyn, aczkolwiek argumenty świadczące o tym, że to może być ona są mocne. W ostateczności powinniśmy spoglądać na późniejsze portrety Anny przedstawiające ją jako mroczną i nieco przerażającą postać ze zdrową dozą sceptycyzmu”.

Źródła:

John Rowlands & David Starkey, ‘An Old Tradition Reasserted: Holbein’s Portrait of Queen Anne Boleyn’, The Burlington Magazine, Vol. 125, No. 959 (Feb., 1983), pp. 88-92.

Eric Ives, The Life and Death of Anne Boleyn: ‘The Most Happy’ (Blackwell Publishing, 2001)

Bendor Grosvenor, ‘Anne Boleyn regains her head’

Letters and Papers, Foreign and Domestic, Henry VIII: Volume 6

Category: Artykuły  18 Comments
  • Language

  • Archives

    • 2018 (2)
    • 2017 (8)
    • 2016 (7)
    • 2014 (2)
    • 2013 (9)
    • 2012 (22)
    • 2011 (70)
    • 2010 (9)
  • Newsletter

  • Facebook

  • Currently Reading

    ISBN:  9781848945371