Tag-Archive for » Katarzyna Aragońska «
Jak wiemy, Anna Boleyn była wzgardzona przez większość społeczenstwa w którym żyła. Dlaczego? Uważana była za ‘nierządnicę’ która rozbiła małżeństwo Henryka VIII i Katarzyny Aragonskiej i w ten sposób przyczynila się także do zerwania Anglii z Kościołem Katolickim, popychając ją na tory Reformacji.
Wpadłam na trop pewnej strony internetowej, która podaje kilka ciekawych i jednoczesnie kontrowersyjnych informacji na temat Anny Boleyn. Strona ta (www.reformation.org) nazywa Annę Boleyn ‘świętą’. Postanowiłam przyjrzeć się dokładniej informacjom zawartym na wspomnianej stronie i przedstawić je Wam.
Nieważna dyspensa czy jej brak?
Katarzyna Aragońska
Strona www.reformation.org podaje, że małżeństwo Henryka VIII i Katarzyny Aragońskiej od samego początku bylo naznaczone piętnem kazirodztwa. Przypomnijmy : w 1501 r. szestanstoletnia hiszpańska księżniczka Katarzyna Aragonska została żoną następcy angielskiego tronu, Księcia Artura Tudora. Niestety, zaledwie sześć miesięcy po ślubie, w kwietniu 1502 r. , Artur zmarł a Katarzyna została wdową. Nie została jednak odesłana do rodzinnej Hiszpanii – Król Henryk VII nie chciał zwracać jej okazałego posagu, więc postanowił wydać ją za swojego drugiego syna, Henryka. W świetle ówczesnego prawa małżeństwo pomiędzy Katarzyną a Henrykiem było zakazane, bowiem :
‘Jeśli zaś mężczyzna weźmie żonę swego brata, jest to coś odrażającego. Odsłonił nagość swego brata. Będą bezdzietni.’ (Księga Kapłańska 20:21)
‘Nie wolno ci odsłonić nagości żony twego brata. Jest to nagość twego brata’ (Księga Kapłańska 18:16)
Tak więc aby małżeństwo mogło zostać zawarte legalnie, potrzebna była papieska dyspensa. W 1503 r. dyspensy udzielił papież Juliusz II (Guiliano della Rovere). Jednak strona www.reformation.org podaje, że dyspensa powstała za pontyfikatu papieża Aleksandra VI (Rodrigo Borgia) którego śmierć w sierpniu 1503 r. opóźniła jej przybycie do Anglii. Strona cytuje dr. Davida Starkey, według którego dyspensa zawierała dwa poważne błędy które mogły ją uczynić nieważną. Wedlug strony, papież Juliusz II nigdy nie udzielił dyspensy na małżeństwo Katarzyny Aragońskiej i Henryka Tudora ; nienawidził on Aleksandra VI (Rodrigo Borgia) i całej frakcji hiszpańskiej, z której Borgia się wywodził. Autor strony podaje, że jedynym papieżem który udzieł zgody na kazirodczy związek jest Aleksander VI ; siostry Maria Aragońska i Izabella z Asturii poślubiły tego samego mężczyznę – Manuela I Szczęśliwego, Króla Portugalii. Co ciekawe, Maria i Izabella były córkami … Ferdynanda Aragońskiego i Izabelli Kastylijskiej. Pozostaje więc otwarte pytanie ; czy dyspensa została sfałszowana? Jeżeli tak, to małzeństwo Henryka VIII i Katarzyny Aragońskiej było nieważne od samego początku.
Co na ten temat mówi historia? : Prawdą jest, że dyspensa papieska zezwalająca na ślub Henryka VIII i Katarzyny Aragońskiej zawierała pewne błędy, lecz papież Juliusz II nie miałby powodu aby takiej dyspensy nie wydać ; pomimo swej nienawiści do Aleksandra VI, który był Hiszpanem z pochodzenia, wygląda na to że ta niechęć nie przeniosła się na cały naród hiszpański ; w 1508 r. Juliusz II założył antywenecką ‘Ligę w Cambrai’ w której zjednoczyli się oprócz papieża Cesarz Maksymilian I, Król Francji Ludwik XII , Król Hiszpanii Ferdynand Aragoński (ojciec Katarzyny Aragońskiej) oraz władcy niewielkich włoskich państw. Gdy Liga w Cambrai rozpadła się i Juliusz II stworzł Ligę Świętą – sprzymierzył się z Ferdynandem Aragońskim i Wenecją przeciwko nielojoalnej Francji. Z czasem do Ligi Świętej roku 1511 przyłaczył się Henryk VIII i Maksymilian I. W tamtych czasach papież miał ogromny wpływ na politykę i udzielając lub nie udzielając dyspensy mógł kierować biegiem historii. Według autora strony, Ferdynand Aragoński sfałszował dyspensę ale dlaczego miałby to robić skoro ówczesny papież (Juliusz II) jeszcze żył i mógł się o tym dowiedzieć? Ponadto, do slubu Katarzyny i Henryka doszło w 1509 r. a więc w czasie kiedy Juliusz II nadal sprawował pontyfikat. Zważywszy na to, że Katarzyna byla wdową po bracie Henryka, papieska dyspensa była konieczna. Gdyby była spreparowana, Juliusz II na pewno by się o tym dowiedział i podjął odpowiednie kroki. Nic takiego się nie wydarzyło, co pozwala sądzić, że wydał tą dyspensę.
Złupienie Rzymu : przypadek czy sprzeciw wobec rozwodu Henryka VIII?
Złupienie Rzymu w 1527 r., Johannes Lingelbach
Gdy w 1527 r. Król Henryk VIII zapragnął rozwieść się (a w zasadzie anulować małzeństwo) z Katarzyną Aragońską, wina za to spadła na Annę Boleyn. Warto jednak zaznaczyć, że plotki o rozwodzie królewskiej pary pojawiły się już około 1514 r. a więc na kilka lat przed pojawieniem się Anny w życiu Henryka VIII. Tak czy inaczej, Henryk VIII zapragnął unieważnić swoje pierwsze małzenstwo by ożenić się z młodą i inteligentną Anną. Autor strony podaje, ze za określoną ilośc złota od Henryka VIII, ówczesny papież Klement VIII, zgodził się unieważnić małzeństwo królewskiej pary. Jednak plany spełzy na niczym, gdyż jak tylko złoto pojawiło się w Rzymie, doszło do ‘Sacco di Roma’ czyli złupienia Rzymu przez wojska niemiecko-hiszpańskie w 1527 r. Papież został więzniem Cesarza Karola V, który był siostrzeńcem Katarzyny Aragońskiej i najpotężniejszym władcą w Europie. Rozwód Henryka VIIi i Katarzyny Aragońskiej stał się niemożliwy, gdyż papiez pozostawal pod wplywem Karola V, który nie chciał dopuścić do poniżenia jego ciotki na oczach całego świata.
Co na ten temat mówi historia? ‘Złupienie Rzymu’ w 1527 r. było efektem wojny Ligi z Cognac. Był to konflikt zbrojny w latach 1526-1530 . Walki toczyły się między wojskami Karola V, cesarza i władcy imperium habsburskiego a jego przeciwnikami – Francją, Państwem Kościelnym, Republiką Wenecką, Księstwem Mediolanu, Anglią i Republiką Florencką. A więc wkroczenie Karola V nie było spowodowane chęcią przeszkodzenia Henrykowi VIII w jego planach rozwodowych (choć zapewne Cesarz ucieszył się że pokrzyżował Henrykowi plany) lecz efektem długotrwałego konfliktu z Państwem Papieskim.
Męski potomek
Henryk VIII i Anna Boleyn pobrali się 25 stycznia 1533 (lub według kronikarza Hall’a 14 listopada 1532) , w czerwcu Anna została koronowana a we wrześniu na świat przyszla Księżniczka Elżbieta. Narodziny córki rozczarowały Henryka VIII, który niecierplwie oczekiwał narodzin syna. Po kilku poronieniach (historycy nie są zgodni ile razy w sumie Królowa Anna była w ciązy ; 3 lub 4) pozycja Anny Boleyn stała się krucha i delikatna, lecz nie stracona. Autor strony wysuwa tezę, że królewski lekarz, dr. John Chambre ‘postarał się aby Królowa nie miała żyjącego męskiego potomka.’
Anna Boleyn, miniatura Johna Hoskinsa
Co na ten temat mówi historia? Anna Boleyn rzeczywiście kilkakrotnie poroniła. Nie ma żadnych dowodów iż nadworny lekarz Dr. John Chambre w jakikolwiek sposób przyczynił się do poronień Anny Boleyn. Szybciej można byłoby zgodzić się z teorią według której do poronien dochodziło z przyczyny konfliktu serologicznego a nie otrucia. Pierwsza żona Henryka VIII także miała problemy z urodzeniem zdrowego chłopca, urodziła – podobnie jak Anna – zdrową córkę, późniejszą Krwawą Marię.
Spisek mający na celu usmiercenie Anny Boleyn
Autor strony podaje, że ‘Kardynał Wolsey i Tomasz Morus byli głównymi spiskowcami śmierci Anny Boleyn’ oraz że Jane Seymour została przez nich użyta jako narzędzie w usmierceniu Królowej po tym jak Anna Boleyn okazała się niezdolna do urodzenia męskiego potomka.
Co na ten temat mówi historia? To prawda, że Anna Boleyn darzyła kardynała Wolsey’a antypatią i przyczyniła się do jego upadku. Nie ma jednak żadnych informacji że Wolsey i Morus użyli Jane Seymour jako narzędzia do pozbycia się Anny Boleyn – było na to zdecydowanie za wcześnie gdyż Henryk VIII był zakochany w Annie Boleyn! Wolsey zmarł w 1530 r. w drodze na proces dotyczący zdrady stanu, a Morus został ścięty w 1535 r. gdyż nie chciał uznac Henryka VIII za głowę Kościoła Anglikańskiego. Ponadto, ostatnie poronienie Anny Boleyn miało miejsce w styczniu 1536 r., a związek Henryka VIIi i Jane Seymour przybrał na intensywności w marcu 1536 r. Według wielu historyków, to Tomasz Cromwell był inżynierem upadku Anny Boleyn, gdyż miał z Królową poważny zatarg.
Autor strony podaje także kilka informacji niezgdnych z historią np. że Anna Boleyn była rudowłosa, lub że Król Henryk VIII zwrócił na nią uwagę w 1522 r. co jest nieprawdą ; wszystkie współczesne Annie Boleyn źródła rozpływają się nad jej czarnymi włosami i oczami, a w 1522 r. Król był pod zakochany w swej kochance a zarazem siostrze Anny, Marii Boleyn.
Polecam Wam zapoznanie się z artykułem http://www.reformation.org/saint-anne-boleyn.html ponieważ znajduje się tam jeszcze kilka innych informacji. Autorowi należą się słowa uznania za tak gorącą obronę Anny Boleyn, jednak większość informacji tam zawartych jest po prostu przesadzona.
A co Wy sądzicie na ten temat?
W kolejnym artykule opiszę skąd wziął się pogląd iż Anna Boleyn jest ‘męczennicą’ która umarla za swą wiarę i czy ma on jakiekolwiek rzeczywiste uzasadnienie.
Źródła :
http://www.reformation.org/saint-anne-boleyn.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Sack_of_Rome_(1527)
http://en.wikipedia.org/wiki/Ferdinand_II_of_Aragon
http://en.wikipedia.org/wiki/League_of_Cambrai
W tym dniu w historii, 28 czerwca 1491 r. na świat przyszedł jeden z najpopularniejszych i najbardziej znanych władców – Henryk VIII.
Henryk VIII jako dziecko
Henryk Tudor był trzecim dzieckiem królewskiej pary – Henryka VII Tudora i Elżbiety York, oraz ich drugim synem. Henryk był drugi w linii sukcesyjnej więc został przeznaczony do stanu duchownego. Nieoczekiwana śmierć starszego brata, Artura Tudora, wyniosła 10-letniego wówczas Henryka na pozycję następcy tronu.
Po śmierci Króla Henryka VI, zaledwie 17-letni Henryk wstąpił na tron jako Henryk VIII. 11 czerwca 1509 r. poślubił wdowę po swoim bracie, hiszpańską księżniczkę Katarzynę Aragońską, a 24 czerwca tego samego roku oboje zostali koronowani jako Król i Królowa Anglii.
Cała Anglia z ufnością patrzyła na młodego monarchę, którego rządy zapowiadały się obiecująco. Henryk otrzymał wyśmienite wykształcenie ; biegle władał językiem francuskim, hiszpańskim oraz łaciną, uwielbiał muzykę i poezję, uczył się także matematyki, fizyki i astronomii. Poza tym, Henryk VIII był przystojnym, czarującym i wysportowanym młodzieńcem, uwielbiał sport, polowania, tańce, komponował muzykę i pisał wiersze. Był uosobieniem idealnego człowieka renesansu, co sławili jego poddani, radując się że mają takiego Króla.
Jednak już jako młodzieniec Henryk VIII ujawnił swą ciemną stronę ; zaledwie dwa dni po wstąpieniu na tron aresztował dwóch ministrów swego ojca, którzy zostali ścięci w 1510 roku. Jako syn Henryka VI Tudora, który wstąpił na tron po długotrwałej Wojnie Dwóch Róż, Henryk VIII pragnął zapewnić ciągłość Dynastii Tudorów, dlatego tak bardzo pragnął mieć syna. To dlatego Henryk VIII żenił się aż sześć razy, majac nadzieję na męskiego potomka, oraz zrywajac z Kościołem rzymskokatolickim.
Śmiało można stwierdzić, że sześć żon Henryka VIII i zerwanie z Rzymem przyniosło mu międzynarodową sławę która trwa do dzisiaj. Pomimo iż Król pragnął męskiego potomka, doczekał się jednego syna – późniejszego Edwarda VI, którego urodziła mu w 1537 r. trzecia żona Joanna Seymour, umierając kilka dni po porodzie. Z Katarzyną Aragońską Henryk miał sześcioro dzieci, z których tylko Maria, późniejsza Królowa zwana ‘Krwawą’ przeżyła okres niemowlęctwa. To jednak nie długo wyczekiwany syn, ani nie córka hiszpańskiej księżniczki okazali się dobrymi władcami. Urodzona w 1533 r. przez Annę Boleyn Elżbieta, objęła tron w wieku 25 lat, stając się jedną z najdłużej władających i najlepszych monarchów w historii Anglii.
6 żon Henryka VIII
Poza sześcioma małżeństwami, Król Henryk miał kilka kochanek z którymi doczekał się potomstwa. Bessie Blout urodziła w 1519 r. syna którego Henryk VIII uznał za swojego, nadał mu zacnenazwisko ‘Fitzroy’ (‘królewski syn’) oraz tytuł Księcia Richmondu. Niestety, chłopak zmarł w czerwcu 1536 r. Kolejną kochanką była siostra Anny, Maria Boleyn. W czasie związku z Henrykiem VIII, Maria była mężatką i urodziła dwoje dzieci – Katarzynę i Henryka Carey – możliwe że były to dzieci Króla, jednak ten nigdy ich oficjalnie nie uznał za swoje.
Znana jest ‘Wielka Sprawa Henryka VIII’ czyli ciągnący się prawie 7 lat rozwód z Katarzyną Aragońską, który doprowadził ostatecznie do zerwania z Rzymem i obwołania się przez Henryka Głową Kościoła Anglikańskiego. W ten sposób w Anglii nastąpiła reformacja, za którą w dużej mierze obwiniano nie samego Króla, co kobietę dla której się rozwiódł – Annę Boleyn. Młoda, żywiołowa i dobrze wykształcona Anna szybko zwróciła na siebie uwagę Henryka VIII, jednak nie chciała zostać jego kochanką. Henryk postanowił rozwieść się z pierwszą żoną i poślubić Annę. W 1533 r. pobrali się w sekretnej ceremonii, a kilka miesięcy później urodziła się im córka Elżbieta. Niestety, Anna Boleyn nie urodziła upragnionego syna, i między innymi dlatego została ścięta 19 maja 1536 r. na podstawie fałszywych zarzutów o czary, cudzołóstwo i kazirodztwo.
Ukojenie po dwóch nieudanych małżeństwach Henryk VIII znalazł w osobie trzeciej żony, Joanny Seymour. To Joanna urodziła długo wyczekiwanego męskiego potomka, płacąc za to własnym życiem. Jako że Edward był dzieckiem słabego zdrowia, Henryk VIII zapragnął ożenić się po raz kolejny. Wybór padł na niemiecką księżniczkę, Annę Kliwijską. To małżeństwo zakończyło się po zaledwie 6 miesiącach, jednak uległość Anny zapewniła jej tytuł ‘Królewskiej Siostry’ oraz liczne ziemie i bogactwa. Piąte małżeństwo Króla przez wielu historyków jest określane jako ‘kryzys wieku średniego’ gdyż Henryk VIII wziął za żonę siedemnastoletnią kuzynkę Anny Boleyn, Katarzynę Howard. Niestety, Katarzynę spotkał ten sam los co Annę, z tym że Katarzyna popełniła cudzołóstwo. Ostatnia żona Henryka VIII, Katarzna Parr, przeżyła monarchę i po jego śmierci została tytułowana jako Królowa Wdowa, chociaż zmarła zaledwie rok po Henryku, w wyniku gorączki poporodowej.
Henryk VIII w 1536 r., Hans Holbein
Pod koniec swego życia, Henryk VIII był otyły, cierpiał na róźnorodne choroby, oraz był psychicznie niestabilny . Z młodego czarującegoiwysportowanego młodzieńca zmienił się w otyłego, chorego starca widzącego wszędzie swych wrogów. W ciągu swych 37-letnich rządów Król Henryk doprowadził do egzekucji mnóstwa ludzi, w tym dwóch żon, kardynała, oraz sześciu bliskich przyjaciół. Spekuluje się że za jego rządów zostało uśmierconych około 72 000 ludzi, chociaż nie jest to liczba większa niż w przypadku innych monarchów. Henryk VIII używał egzekucji jako środka władzy, wprowadzając terror wśród swych poddanych. Nikt nie mógł czuć się bezpieczny – nawet żony Henryka. Król był człowiekiem podatnym na manipulację, łatwo ulegał wpływom i to często doprowadzało do egzekucji ludzi których darzył szacunkiem. Król wielokrotnie ubolewał na przykład nad ścięciem swego doradcy, Tomasza Cromwell’a, który zawsze wiernie mu służył.
Henryk VIII zmarł 28 stycznia 1547 r. w Pałacu Whitehall, w wieku 55 lat. Pochowano go 16 lutego na Zamku w Windsorze, u boku jego trzeciej i ulubionej zony, Joanny Seymour. Następnym Królem został syn Henryka, Edward VI, który jednak nigdy nie rządził samodzielnie. Chłopak zmarł w wieku 15 lat, co doprowadziło do objęcia tronu przez Marię Tudor (po rozprawieniu się z ‘dziewięciodniową królową’ Jane Grey). Maria była pierwszą kobietą na tronie, jednak szybko zyskała przydomek ‘Krwawej’ w wyniku prześladowań protestantów. Po pięciu latach, Maria Tudor zmarla nie pozostawiając po sobie potomka. Tron objęła Elżbieta Tudor, wprowadzając w Anglii ‘Złoty Wiek’ , zapisując się w pamięci Anglików jako ‘dobra Królowa Bess’ . Elżbieta nigdy nie wyszła za mąż i była nazywana ‘Królową Dziewicą’. Zmarła bezpotomnie w 1603 r. , przekazując koronę Jakubowi Stuartowi.
Postanowiłam napisać krótki artykuł dotyczący nowości książkowych dotyczących epoki Tudorów. Jest kilka książek na które warto poczekać, lub które już są dostępne. Zapnijcie pasy, startujemy!
Pierwsza z nowości to książka dotycząca naszej heroiny ; ‘Anne Boleyn: The young Queen to be’ autorstwa Josephine Wilkinson. Książka ta jest pierwszą która skupia się w całości na wczesnych latach młodości Anny Boleyn, czyli jej życiu zanim została zauważona przez Henryka VIII i wyniesiona do rangi Królowej. Jak wyglądało życie Anny podczas gdy służyła na dworze Arcyksiężnej Malgorzaty w Niderlandach, oraz Królowej Klaudii we Francji? Moim zdaniem warto zapoznać się z tą lekturą, czekam na nią z niecierpliwością. Warto wspomnieć, że Josephine Wilkinson napisała już kilka książek, a wśród nich m.in. ‘Mary Boleyn: Henry VIII’s favourite mistress’ cyz biografię Anny Boleyn (pani Wilkinson edytowała napisaną już przez Paula Friedmana biografię).
Data wydania : 15 czerwca 2011
Ilość stron : 208
Wydawnictwo : Amberley Publishing
Kolejna książka warta uwagi to ‘England’s Queens: The Biography’ autorstwa Elizabeth Norton. Książka to opowiada o politycznym i prywatnym życiu Królowych zasiadających na tronie Anglii. Około osiemdziesięciu kobiet dumnie nosiło tytuł Królowej Anglii, czy to z własnego prawa (np. Maria i Elżbieta Tudor) czy też jako Królowa Małżonka (np. Anna Boleyn). Liczę na świetną lekturę, okraszoną wspaniałymi portretami. Elizabeth Norton do tej pory wydała m.in. ‘She Wolves : The Notorious Queens of England’ skupiająca się na panowaniu najbardziej kontrowersyjnych Królowych Anglii (czytałam,naprawdę warto), czy też biografie żon Henryka VIII ; ‘Anne Boleyn: Henry VIII’s obsession’ czy też ‘Jane Seymour: Henry VIII’s true love’.
Data wydania : 1 czerwca 2011
Ilość stron : 454
Wydawnictwo : Amberley Publishing
Pozostając przy naziwsku Elizabeth Norton, dodam jeszcze jedną książkę a mianowicie ‘Anne Boleyn: In Her Own Words and the Words of Those Who Knew Her’ (długi tytuł, który oznacza ‘Anna Boleyn: we własnych słowach oraz słowach tych którzy ją znali’). Nie jest to co prawda nowa pozycja, chociaż wydana stosunkowo niedawno bo 24 marca 2011, skupia się na listach pisanych przez Annę, oraz innych źródłach pochodzących z jej czasów. Do tej pory mieliśmy książki o Annie Boleyn które wprowadzały cytaty, ale nie były złożone z cytatów. Analiza źródeł pomoże fanom Anny zdobyć informacje o niej z pierwszej ręki ; na pewno znajdziemy coś, o czym jeszcze nie wiedzieliśmy (a przynajmniej miejmy taką nadzieję).
Książka na którą przyjdzie nam jeszcze trochę poczekać to biografia Marii Boleyn autorstwa Alison Weir pt. ‘Mary Boleyn : The Great and Infamous Whore’. Tytuł może być nieco odstarszający, sama szczerze powiedziawszy jestem zaskoczona takim doborem słów ; gdyż ktoś zanim jeszcze sięgnie po tę pozycję, wyrabia sobie zdanie o Marii Boleyn. Zapowiedź tej książki w serwisie Amazon sugeruje jednak, że ‘Maria Boleyn jest jedną z najmylniej zinterpretowanych postaci w historii’ do czego odnosi się tytuł. Jeszcze za życia Maria, siostra Anny Boleyn, została oznacza etykietką ‘nierządnicy’. Czy faktycznie była tak sławna ze swego niemoralnego życia? A może po prostu źródła skrywają jakieś sekrety na temat Marii? Autorką książki jest Alison Weir, której nikomu przedstawiać (chyba) nie muszę ; napisała świetną ksiażkę na temat upadku Anny Boleyn – ‘The Lady in the Tower’ (gorąco polecam), czy też biografię Elżbiety Tudor.
Data wydania : 6 października 2011
Ilość stron : 352
Wydawnictwo : Jonathan Cape
Jeżeli interesujecie się nieco historią pierwszej żony Henryka VIII, w maju została wydana książka poświęcona właśnie Katarzynie Aragońskiej i jej siostrze, Joannie zwanej Szaloną pt. ‘Sister Queens : Katherine of Aragon and Juana Queen of Castile’. Moim zdaniem są dwie niesamowicie barwne postacie ; Katarzyna i Joanna były corkami potężnych ‘Katolickich Władców’ Izabelli Kastylijskiej i Ferdynanda Aragońskiego. Miały przed sobą piekną przyszłość ; Katarzyna została Królową Anglii jednak zostala brutalnie porzucona i odtrącona przez swego męża Henryka VIII, Joanna natomiast popadła w chorobę umysłową dzięki której jej mąż Filip I Piękny przejął cała należną jej władzę. Autorką tej biografii jest Julia Fox, znana z napisania biografii Jane Parker Boleyn, Lady Rochford.
Data wydania : 12 maja 2011
Ilość stron : 456
Wydawnictwo : W&N
Na koniec dodam, że wszystkie książki można zakupić w serwisie Amazon w języku angielskim. Jak na razie ceny niektórych z nich są dość wysokie, co wynika z faktu że książki są nowe i jak to zwykle bywa, są wydane w twardych okładkach. Około dwóch tygodni do miesiąca pojawiają się wydania w papierowej okładce, które są o wiele tańsze.
Wszystkie zdjęcia pochodzą z serwisu Amazon.co.uk /All pictures from Amazon.co.uk
Co sądzicie na temat tych książek? Czy któraś z nich szczególnie przypadła Wam do gustu?
Polish
English
