Miniatura przedstawiająca Marię Tudor, Horenbout, ok. 1521-1525

 Maria Tudor była jedynym dzieckiem Henryka VIII i Katarzyny Aragońskiej, które przeżyło wiek niemowlęcy. Księżniczka urodziła się 18 lutego 1516 roku w Greenwich, jako czwarte dziecko królewskiej pary. Przez wiele lat Maria była oficjalnie uznana za następczynię Henryka VIII, pomimo że była kobietą ; Anglicy niechętnie widzieli kobietę jako królową, a w dodatku tylko jedna kobieta – Cesarzowa Matylda – rządziła krajem lecz jej rządy były krótkotrwałe i burzliwe. Co więcej, dynastia Tudorów była nową dynastią, a Henryk VIII był zaledwie drugim monrachą wywodzącym się z tej linii. Chciał więc aby narodził się syn który mógłby kontynuować dynastię Tudorów. Henryk VIII dokonale zdawał sobie sprawę jak ważny jest męski potomek – jego starszy brat, Artur, zmarł w wieku 15 lat i to jego śmierć wyniosła Henryka na tron. Tymczasem Henryk miał jedynie córkę i nieślubnego syna.

Elizabeth Norton w książce ‘She Wolves – the Notorious Queens of England’ pisze :

Miniature of Mary Tudor by Horeboute, circa 1521-1525

Mary Tudor was the only survivng child of King Henry VIII and Catherine of Aragon, being born on 18 february 1516. For many years she was considered as Henry’s heir , although she was a woman. Women did not have a natural right to rule and Henry knew this very well. He was obsessed with a male issue, but at some point he knew that he will have no more children with his wife, Catherine of Aragon. Catherine was pregnant six times, and only Mary survived infancy. Elizabeth Norton in her book ‘She Wolves – the Notorious Queens of England’ writes :

‘Catherine of Aragon’s latest pregnancy occured in 1518 and by the early 1520s it must have been clear to both Henry and Catherine that they would have no further children togeather’. [1]

In 1527 Henry VIII was decided to marry black-eyed Anne Boleyn, his wife’s lady-in-waiting. This meant that he need to obtain an anullment of his marriage to Catherine of Aragon on ground of her previous marriage to Henry’s brother, Arthur. After almost 7 years of fighting with proud Catherine of Aragon and the Pope who did not gave his permission for divorce, Henry separated himself from the Catholic Church and finally, on 25th of January 1533[2]  he married Anne Boleyn. In september 1533, Anne gave birth to a daughter – Elizabeth, and  Mary Tudor was no longer Henry’s heiress and she was no longer to call herself a ‘princess’ but simply ‘lady Mary Tudor’. Little Elizabeth replaced Mary in the Act of Succesion and in Henry’s heart.

‘Ostatnia ciąża Katarzyny Aragońskiej miała miejsce w 1518 roku, i już na początku 1520 roku stało się jasne zarówno dla Henryka jak i Katarzyny, że nie będą mieć razem więcej dzieci’.

Różnica wieku pomiędzy Henrykiem VIII a Katarzyną Aragońską mocno się uwidoczniła ; podczas ostatniej, szóstej ciąży królowa miała 33 lata i nie była już tak atrakcyjna i młoda jak kiedyś. Według standardów epoki w której żyła, czas jej płodności był już u kresu. Tymczasem Henryk był o sześć lat młodszy, ciągle przystojny i wsyportowany lecz bez szans na męskiego potomka.

W 1527 r. Henryk VIII zadecydował, że poślubi ciemnooką Annę Boleyn, która służyła jako dama dworu Katarzyny Aragońskiej. Henryk zabiegał o względy Anny co najmniej od 1526 r. i chciał uczynić z niej swoją kochankę. Odmowa dziewczyny pchnęła Henryka do podjęcia decyzji o rozwodzie z Katarzyną. Henryk VIII szukał podstaw do anulowania swojego pierwszego małżeństwa – a podstawa taka istniała, gdyż Katarzyna Aragońska była żoną Artura Tudora, brata Henryka. Chociaż papież udzielił dyspensy na zawarcie małżeństwa pomiędzy Henrykiem a wdową po jego bracie, w 1527 r. sumienie Henryka zaczęło go ponaglać ku decyzji o rozwodzie. Po prawie siedmiu latach walki z  papieżem, który był pod wyraźnym wpływem Cesarza Karola V, siostrzeńca Katarzyny Aragońskiej i nie zamierzał zezwolić na rozwód, Henryk VIII oddzielił się od Kościoła Katolickiego i ogłosił się głową Kościoła Anglikańskiego. 25 stycznia 1533 r. poślubił ukochaną Annę Boleyn, która spodziewała się dziecka.  W cerwcu tego roku Anna Boleyn została koronowana na królową Anglii, a we wrześniu wydała na świat córkę Elżbietę, która zajęła miejsce Marii Tudor w Akcie Sukcesyjnym oraz w sercu Henryka VIII.  Maria, zepchnięta na drugi plan, już nie była następczynią tronu ani księżniczką – została zdegradowana do pozycji ‘lady Marii’ oraz królewskiego bękarta.

Pomimo tego, Maria nie chciała podporządkować się woli ojca i uznac jego małżeństwa z Anną Boleyn. Nie zamierzała także uznawać małej Elżbiety za przyszłą królową Anglii.  Maria weszła w otwarty konflikt z ojcem i jego ‘konkubiną’ jak zwykła mawiac o Annie. Pomimo że Henryk VIII kochał swoją starszą córkę, to jednak jej upór doprowadzał go do szału :

‘Henryk widział zachowanie Marii jako bezpośredni przykład nieposłuszeństwa i – pomimo jego oczyiwstego uczucia do córki – naciskał na nią aby mu się podporządkowala.’

Anne Boleyn, Hever Castle

Maria została zmuszona do służby na dworze swej przyrodniej siostry, Elżbiety, w Hatfield. Eustace Chapuys, który był cesarskim ambasadorem w Anglii, napisał do Karola V, że Maria otrzymała ‘najgorszą komnatę i tylko jedną służącą’.  Maria i jej stronnicy  oczywiście winili Annę Boleyn za nieszczęście jakie spadło na Marię i jej matkę, niektórzy spekulowali nawet że Anna chce uśmiercić swoje rywalki. Ale czy to prawda? To oczywiste, że Anna Boleyn pragnęła aby Maria Tudor uznała ją za królową i żonę Henryka VIII, a małą Elżbietę za następczynię tronu.  Jednak maria nie zamierzała uznac kochanki swego ojca za królową, gdyż w jej oczach to Katarzyna Aragońska była królową. Trudno dziwić się Marii – jak mogłaby zdradzić własną matkę? Zarówno Katarzyna jak i Maria były dumnymi kobietami. Maria doskonale wiedziała, że w każdym aspekcie jest ‘córką swej matki’ w której żyłach płynie królewska hiszpańska krew – ta sama ‘dumna hiszpańska krew’ którą Anna Boleyn chciala ‘okiełznać.

Anna Boleyn pragnęła pogodzić się ze swoją pasierbicą i wyciągnęła do niej pomocną dłoń. W liście do cesarza, Eustace Chapuys napisał, że pewnego dnia ‘królewska kochanka’ (czyli Anna) ptzyjechała z wizytą do swej córki Elżbiety (do Hatfield) i posłala wiadomość Marii, aby ta ją przywitała i uznała za królową. W tej samej wiadomości, Anna przkazała Marii, że jeżeli tak uczyni, to Anna ‘przyjmie ją na dworze wedle jej życzeń’ , zadba o jej ‘pogodzenie z królem’ oraz ‘przysięga że będzie traktowana dobrze a może nawet lepiej niż kiedykolwiek’. Jak odpowiedziała Maria na tą wiadomość? Maria odpowiedziała że ‘nie zna innej królowej poza własną matką’ i jeżeli ‘kochanka jej ojca zechce wstawić się za nią u ojca, to będzie jej ogromnie wdzięczna’.

Wydaje się, że Anna zwróciła się przeciwko Marii dopiero po tym incydencie. Ale Maria byla twardą przeciwniczką i nie zamierzała się poddawać. Prof. Ives twierdzi, że zachowanie Anny nie wynikało z nienawiści jednak z samoobrony . Dla wielu ludzi Anna była ‘nierządnicą i konkubiną’ i ludzie którzy wspierali Marię, widzieli w niej szansę na przywrócenie katolizymu i starego porządku. Gdyby Maria uznała Annę za królową, wtedy zapewne frakcja antyboleynowska uległaby osłabieniu.

Henryk i Anna przy wielu okazjach próbowali złamać upór Marii – gdy Henryk przyjechal w odwiedziny do Elżbiety, odrzucił prośbę Marii o widzenie. W 1535 r. Maria bała się o własne życie, gdyż Anna cieszyła się ogromnym szacunkiem i miłością ze strony króla.

Anna zachęcała swoją ciotkę lady Annę Shelton (matkę Madge Shelton) , która służyła w Hatfield jako opiekunka, aby ciągała Marię za uszy, gdyby ta posługiwała się tytułem ‘księżniczki’ oraz aby zmuszała ją do oddawania czci małej Elżbiecie.

Katarzyna Aragońska

Pomimo trudnej sytuacji pomiędzy Anną a Marią, po śmierci Katarzyny Aragońskiej, Anna po raz ostatni wyciągnęła dłoń do pasierbicy. Anna spodziewała się wtedy dziecka i napisała swej ciotce, aby traktowała Marię dobrze gdyż ‘teraz nie może ona mi zrobić ani nic dobrego ani złego’. Ponadto Anna zachęciła Marię aby byla posłuszna królowi, a wtedy Anna stanie się jej ‘drugą matką’. Anna przestrzegła marię aby uważała, gdyż Henryk zaczyna powątpiewać w uczucia swej starszej córki i może ją wydać na śmierć. Na ile Anna chciała tylko przestarszyć Marię, a na ile była to prawda – nie wiemy. Jednak w listopadzie 1535 r. Henryk VIII rozważał ukaranie Marii i ustanowienie jej jako ‘przykładu że nikt nie może tak po prostu sprzeciwiać się prawu’ – według Aktu Sukcesyjnego z 1534 r., Maria była zdrajczynią gdyż nie chciała uznać Anny i Elżbiety, a za dokładnie takie przewinienia głowę stracili już Jan Fisher i Tomasz Morus. Pomimo strachu, Maria nie wzięła ostrzeżenia Anny na poważnie i powiedziała ze ‘wolałaby umrzeć sto razy niż zmienić zdanie’.

Moim zdaniem, pozytywne relacje pomiędzy Anną a Marią były niemożliwe z powodu sytuacji w jakiej obie się znalazły. Anna Boleyn była dla Marii Tudor tą ‘drugą kobietą’ która rozbiła małzeństwo jej rodziców, zajęła miejsce jej matki na tronie i w sercu Henryka VIII, oraz była główną przyczyną reformacji w Anglii. Maria zawsze nazywała Annę ‘konkubiną’ demonstrując swoją niechęć. Pomimo że Anna także nie była bez winy gdyz kazała traktować Marię źle, to jednak kilka razy próbowała pogodzić się z córką Henryka. Dopiero po śmierci Anny, Maria zdała sobie sprawę że to nie ona stała za jej złym traktowaniem, ale to sam Henryk VIII chciał zmusić córkę do posłuszeństwa. W ten sposób Maria przekonała się, że musi uznać małżeństwo rodziców za nieważne a siebie za bękarta, nie z powodu Anny Boleyn, lecz z powodu Henryka.

Źródła :

Elizabeth Norton ‘She wolves: the Notorious Queens of England’

Eric Ives ‘The life and death of Anne Boleyn’

Calendar of State Papers, Spain, Volume 5 part 1: 1534-1535

Calendar of State Papers, Spain, Volume 5 part 2 : 1536 – 1538

Mary did not want to acknowledge her father’s marriage to Anne Boleyn and she never wanted to admit that she is a bastard. Mary was openly fighting with her father and his ‘concubine’ . Although Henry loved Mary and many times proved that he was fond of her, now he did not intend to tolerate her obstinacy. Professor Eric Ives states that :

‘Henry saw Mary’s beahviour as a straightforward case of disobedience and, despite his obvious affection for her, put increasing pressure on his daughter to conform’ [3]

Anne Boleyn, Hever Castle

Mary was forced to serve at her half-sisters’s household at Hatfield. Imperial Ambasador , Eustace Chapuys wrote in a letter to Emperor that she ‘has only with her one chamber-maid and occupies the very worst room in the house’ [4]. It seems that Mary and her supporters blamed Anne Boleyn for Mary’s and Catherine’s misfortunes, some even specullated that Anne intended to kill both of them, but is it really true? Well, it is perfectly natural that Anne wanted Mary to recognize her as a true Queen, and little Elizabeth as a heir to the English throne. Mary however could not betray her mother and acknowledge her father’s mistress as a Queen. Both Catherine and Mary were very proud and Mary knew that she is her mother’s daughter, and the great spanish blood flows in her veins –  this ‘proud spanish blood’  that Anne has threatened to curb. However Anne Boleyn tried to reconcile with Mary ; Eustace Chapuys wrote on letter to the Emperor [5] that ‘ The King’s mistress, having gone to visit her daughter (Elizabeth), sent a message to the Princess, requesting her to visit and honour her as Queen which she was.’  In the same message, Anne told Mary that if she would do as requested, ‘she would be as well received as she could wish, and it would be the means of her regaining the good pleasure and favour of the King, her father, and of her being treated as well or perhaps better than she had ever been. ’[6] How did Mary respond to this kind message from Anne? Chapuys wrote that ‘the Princess’s answer was, that she knew not of any other queen in England than Madame, her mother; and that should the King’s mistress, as she called Anne de Bolans (Boleyn), do her the favour she spoke of, and intercede with the King, her father, she would certainly be most grateful to her’.  Humilated Anne Boleyn  ‘returned home highly disappointed and indignant, fully determined to put down that proud Spanish blood, as she called it, and do her worst.’[7]

It seems that Anne Boleyn turned against Mary after trying to reconcile with her. But Mary was a tough opponent and she  hated Anne Boleyn, blaming her for all the worst things that happened to her and to her mother. As prof. Eric Ives points out :

‘So Anne’s language was violent and threatening, but this sprang not from malevolence but from self-defence.’[8]

To many people Anne Boleyn was no more than a ‘great whore’ and ‘concubine’ , and she could not allow Mary to insult her as a ‘King’s mistress’ because she was King’s wife and mother of heir to the throne. If Mary would accept Anne as Queen, many of Mary’s supporters would probably lower their tones. But Mary defied Anne, and she was increasing the anti-Boleyn moods.

There was also a twist in canon law, which stated that ‘a child born to a couple who at the time were apparently lawfully married, remained legitimate even if it was subsequently found that the union had been invalid’[9] So Mary had a claim to the throne and she did not seem to let it go.

Anne and Henry tried to break Mary’s will by many occasions. For example, when Henry VIII visited his ‘bastard daughter’ as Chapuys called Elizabeth, he was asked by Mary if she could kiss his hand and he refused her.  Anne however was scared that :

‘considering the King’s weakness or instability (who would dare say this?), and that the great beauty, virtue, and wisdom of the Princess might lead her father to forget his anger, and out of pity be induced to treat her better than heretofore, and allow her to bear her title’[10]

Catherine of Aragon, Mary's mother

Anne was aware that although Henry is angry with Mary, he still loves her and he could easily ‘forget’ his anger if Mary would be allowed to speak to him. Anne tried to break Mary’s will on her own. Anne’s aunt, Lady Anne Shelton was serving at Elizabet’s household and saw Mary every day. Anne Boleyn ordered to box Mary’s ears if she insisted to call herself ‘princess’ and treat her hearshly.  On February 1534 Chapuys reported that Anne Boleyn’s brother George and her uncle, Duke of Norfolk, once visited Anne Shelton and rebuked her for ‘ too great kindness and regard, when she ought to deal with her (lady Mary) as a regular bastard that she was’. Well, Anne Shelton was probaby afraid of offending Mary in any way, since she was in many people’s eyes a true princess and heiress to the throne.  Anne Shelton remarked that even if Mary was a bastard daughter of a poor gentleman, she would deserve respect because ‘her virtues  called forth all respect and honour’.[11]

Anne was determined to teach Mary a lesson about obedience, and in June 1535 Chapuys reported to the Emperor that Mary was afraid of Anne because ‘King loves his concubine now more than ever he did’[12].  However, Henry loved Mary too and when she became ill, he send her his own physician, dr. Butts, and Catherine’s doctor as well. But he refused Mary to be with her mother – he probably feared that they both would be conspiring against him.

By few occasions Anne had told Henry that Mary should be trated ‘ in the same way and manner as Bishop (Fisher)‘[13] who was executed, and that ‘The Princess will be the cause of my death unless I get rid of her beforehand; but I will so manage that if I die before her, she shall not laugh at me.‘ [14]Also, Henry had promised Anne that until he is still alive, Mary will not marry. [15]

Despite that Anne has been rejected by Mary, she had tried to reconcile her one last time. It was after Catherine of Aragon’s death, when Anne was with child, she wrote to her aunt, Anne Shelton :

“Do not turn her from any willful courses, because she could not do me any good or evil and do your duty about her, according to the King’s commands, as I am assured you do.”[16]

Anne tried also to convince Mary that she should be an obedient daughter, and if she would be obedient, Anne would become her ‘second mother’. Mary  did not intend to accept Anne, so Anne decided to frighten her and wrote that :

‘I have daily experience that the king’s wisdom is such as not to esteem her repentance of her rudeness and unnatural obstinacy when she has no choice.’

We do not know if Henry VIII really considered punishing Mary, as in November 1535 :

‘ the King was heard to say that shortly he would take such measures concerning her (Mary) that she would no longer want either train or company, but should be set up as an example to the world that no one can with impunity disobey the law’[17]

In my opinion, the King would not dare to put his daughter to death, but he was very  displeased with her disobedience and obstinacy. However Mary was frightened at some point and she did not know what to expect, because she saw how Henry could put even his friend for execution.  However she did not took Anne’s warning, and she  said she would ‘rather suffer a hundred deaths than change her opinion’. [18]

I think that Anne Boleyn tried to reconcile with Mary Tudor, however because of differences between them it was impossible. Anne was ‘the other woman’ in life of Mary’s father and Mary automaticly rejected her. Anne supplanted Mary’s mother in Henry’s heart and on the throne, and it was easy for Mary to blame Anne for all her misfortunes. Anne was also seen by many as the cause of english reformation, and for Mary , who was ardent  Catholic, that was one more reason to hate Anne. But after Anne’s death Mary discoveverd that it was Henry himself who desired her obedience. Profesor Eric Ives wrote that:

‘When Anne was dead, Mary discovered the truth, and the abasement which Henry exacted scarred her for life’[19]

Mary hated Anne Boleyn till the end of her life, she always called her ‘the concubine’ and always rejected Anne’s attempts for reconciliation. She was proud and stubborn, but we cannot also call Anne Boleyn ‘saint’ in this story ; however we cannot deny that she really tried to make peace with her stepdaughter.  I think that they were meant to be enemies, because Mary could never accpet woman who – in her eyes – destroyed her family and faith, and Anne could never accept Mary’s disobedience towards her and her daughter.