Henryk VIII , portret Hansa Holbeina

Nie do końca wiedziałam jaki tytuł nadać temu artykułowi, bowiem dzisiejsza data – 28 stycznia, to data dwóch przełomowych wydarzeń w historii dynastii Tudorów.

28 stycznia 1457 r. na świat przyszedł Henryk VII, pierwszy koronowany król z dynastii Tudorów, ojciec Henryka VIII.

Również 28 stycznia, lecz 1547 zmarł król Henryk VIII, i to na tym wydarzeniu skupię się w tym artykule.

Król Henryk VIII zmarł w Pałacu Whitehall, mając 55 lat. Już od jakiegoś czasu zmagał się z problemami zdrowotnymi takimi jak otyłość, ropiejący wrzód na nodze, liczne przeziębienia oraz melancholia czy napady gniewu. Jak to się stało, że z wysportowanego, zdrowego młodzieńca Henryk VIII zmienił się w otyłego i niedołężnego starca cierpiącego na paranoję?

Wielu ciekawych informacji na temat zdrowia Henryka VIII dostarcza nam książka Roberta Hutchinsona ‘Ostatnie dni Henryka VIII’ oraz program telewizyjny ‘Inside the body of Henry VIII’ (‘Wewnątrz ciała Henryka VIII’) w którym historyk dr. Lucy Worsley, biograf Henryka VIII Robert Hutchinson oraz doktor Catherine Hood starają się odpowiedzieć na nurtujące pytania odnośnie faktycznego stanu zdrowia Henryka VIII.

Podstawowe pytania na temat zdrowia króla to przede wszystkim :

Czy cierpiał na syfilis?

Czy powodem jego otyłości mogła być cukrzyca?

Dlaczego Katarzyna Aragońska i Anna Boleyn miały tyle problemów z donoszeniem ciąży?

Czy wypadek podczas turnieju 24 stycznia 1536 mógł spowodować zmiany w psychice?

Na te i inne pytania postaram się odpowiedzieć w tym artykule.

Zdrowie Henryka VIII

W 1514 r. w wieku 23 lat, Henryk VIII zachorował na ospę wietrzną. Gorączka oraz pechęrze wypełnione płynem ustrojowym pojawiają się na ciele człowieka podczas tej choroby.  Pomimo ataku młody Król szybko się wyleczył, co wskazuje na to iż jego  organizm był silny.

Kilka lat później, 33-letni Henryk zachorował na malarię która spowodowała m.in. wysoką gorączkę i bóle głowy. W czasach Tudorów malaria była chorobą epidemiczną. Według dr. Catherine Hood :

‘Symptomy malarii to zimne dreszcze, wysoka gorączka i poty. Symptomy zazwyczaj powracają co 3, 4 dni a każdy atak trwa około 8 godzin.’

Dr. Lucy Worsley dodaje :

‘Począwszy od 1521 , raporty o stanie zdrowia Henryka VIII donoszą iż cierpiał on na ponawiające się ataki chronicznej malarii.’

Wypowiedzi te wskazują, że malaria przerodziła się w chorobę chroniczną. Biorąc pod uwagę jak ciężka jest to choroba, Henryk VIII musiał bardzo cierpieć. Nic więc dziwnego, że popadł w paranoję dotyczącą własnego zdrowia – brak męskiego potomka był zatem nie tylko kaprysem, ale też realnym zagrożeniem dla ciągłości dynastii.

W wieku 36 lat, Henryk VIII zaczął cierpieć na żylaki spowodowane noszeniem podwiązek.

Syfilis?

Syfilis (inaczej zwany też kiłą) to choroba przenoszona drogą płciową, nieleczona prowadzi do uszkodzenia układu nerwowego, utraty wzroku, zaburzeń psychicznych, uszkodzenia układu krążenia, kości, stawów i narządów miąższowych, a także w niektórych przypadkach może być przyczyną śmierci. Ponadto w przebiegu ciąży kobiety chorej na kiłę dochodzi do wewnątrzmacicznego zakażenia płodu bakteriami znajdującymi się we krwi matki. Może dojść do śmierci wewnątrzmacicznej płodu lub dziecko może urodzić się z poważnymi wadami rozwojowymi.

Jak leczono kiłę w czasach Tudorów? Chorym podawano rtęć która wywoływała ‘ślinienie i pocenie się, co lekarze w tamtym okresie uważali za proces oczyszczania organizmu’ jak mówi o tym Robert Hutchinson.

Kiła mogłaby być odpowiedzią na pytanie dlaczego Katarzyna Aragońska i Anna Boleyn  miały problemy z donoszeniem ciąży – Henryk VIII przekazywał im swoją chorobę, a one o tym nie wiedziały. Jednak Robert Hutchinson odrzuca tezę iż Henryk VIII cierpiał na kiłę – nie ma żadnej wzmianki o leczeniu go rtęcią (leczenie trwało zazwyczaj około 6 tygodni co wiązałoby się ze zniknięciem króla z dworskiego życia).

Również dzieci Henryka : Maria, Elżbieta i Edward – nie były leczone na kiłę (choroba przenosiła się z matki na dziecko) więc tezę o chorobie wenerycznej Henryka można uznać za niepoparte dowodami spekulacje.

Sport

Młody Henryk VIII uwiebiał uprawiać sport : turnieje, tenis, wrestling  oraz polowania były jego ulubionymi formami aktywnego wypoczynku. Niestety, sport wiązał się również z urazami których doświadczył król.

W 1524 r. podczas turnieju, Henryk VIII zapomniał opuścić przłbicę swego hełmu i doznał poważnych obrażeń głowy – mógł nawet stracić oko! Od tego wypadku Henryk już zawsze cierpiał na nawarcające, uporczywe migreny.

W 1527 r. Henryk VIII doznał urazu stopy podczas gry w tennis (który był bardzo popularnym sportem w Anglii). Król miewał także problemy z kością piszczelową – możliwe ze było to spowodowane polowaniami lub – co bardziej prawdopdobne – turniejami. Cierpiał takze na bolesne zapalenie kości.

Jak już pisałam kilka dni temu, 24 stycznia 1536 r. Henryk VIII uległ poważnemu wypadkowi podczas turnieju – tym razem również miał dużo szczęścia ponieważ przeżył (dzięki zbroji) , jednak był nieprzytomny przez 2 godziny! Do dzisiaj historycy spekulują, czy wypadek ten mógł doprowadzić do zmian w psychice Henryka? Wiele wskazuje na to, że tak – od tamtej pory król cierpiał na częste napady gniewu, melancholię, być może też depresję.

Od 1536 r. Henryk VIII zaczął mieć poważne problemy z nogami : utworzyła się ropiejąca rana. Tak dumny ze swoich ‘pięknych nóg’ Henryk teraz miał z nimi poważne problemy. Ponoć woń ropiejącej rany była tak silna, ze można ją było wyczuć z odległości trzech pokoji! Wielu dworzan dziwiło się, że przy tak slabym stanie nóg, król w ogóle wychodził z łóżka. Gdyby Henryk VIII nie był królem, lekarze zapewne zaproponowaliby amputację : jednak tylko około 10% pacjentów przeżywało ten zabieg, który bardziej przypominał krwawą rzeź niż operację. Nikt nie odważył się zaproponować amputacji królowi, ponieważ prawdopodobnie by jej nie przeżył.

Co jadł Henryk VIII?

Henryk VIII w 1542 r. , portret Hansa Holbeina

Pod koniec swojego życia, Henryk VIII w niczym nie przypominał idealnie zbudowanego, przystojnego młodzieńca który kiedyś był. Rana na nodze uniemożliwiała królowi poruszanie, czyniąc niemożliwym uprawianie sportu.

W młodości Henryk jadł dużo, ale spalał kalorie uprawiając sport – po 1536 roku natomiast Henryk nadal lubił dobrze zjeść, ale nie był fizycznie aktywny, co doprowadziło go do otyłości.

Henryk chętnie jadł mięso – m.in sarninę, drób, wieprzowinę. Za dworski przysmak uchodził gulasz z wróbli. W Anglii nie piło się wody – było to postrzegane jako przejaw słabości oraz zła wróżba na przyszłość. Najpopularniejszym napojem było wino oraz piwo ; a także specjalnie przygotowany alkohol z przyprawami podawany na słodko. Czy król jadł warzywa? Nie, ponieważ uważano iż warzywa nie są potrzebne w codziennej diecie (twierdzono że nie da się ich strawić) oraz że są ‘zarezerwowane’ jako posiłek dla ubogich. Henryk jadł także truskawki.

Taki niezdrowy styl życia w dużej mierze przyczynił się do problemów Henryka VIII. Prawdopodobnie cierpiał on na cukrzycę (świadczą o tym symptopmy takie jak otyłość, zatwardzenie, problemy ze wzrokiem, rany na nogach,wysokie ciśnienie).

Śmierć

Dziś ciężko stwierdzić na co dokładnie zmarł Henryk VIII. Wielu wciąż twierdzi iż zmarł na kiłę, jednak – tak jak już wspomniałam wyżej – nie ma na to przekonujących dowodów. Pod koniec 1546 r. Henryk był już słabego zdrowia, i przebywał w swych komnatach, wiedząc prawdopodobnie że jego godzina wkrótce wybije.

Król zmarł w Pałacu Whitehall 28 stycznia 1547 r., pozostawiając swoją wolę ; jego następcą był zaledwie dziewięcioletni syn Edward.

Według niektórych źródeł (osobiście uważam że są te jedynie legendy) ciało Henryka VIII leżące w trumnie pękło, wylewając płyny ustrojowe i krew, ktorą zlizały psy. Miała się w ten sposób sprawdzić przepowiednia według której ‘psy lizać będą jego (Henryka) ciało za czny ktorych się dopuścił’. Jak było naprawdę – dzisiaj już się nie dowiemy.

Król został pochowany w Kaplicy Św. Jerzego w Windsorze, obok trzeciej żony, Joanny Seymour.

Anglia po śmierci Henryka VIII

Henryk wyznaczył na swojego następcę kilkuletniego Edwarda, który jednak nie mógł sam sprawować władzy z racji młodego wieku. W jego imieniu rządził Lord Protektor Edward Seymour, wuj króla i brat jego zmarłej matki. Niestety, Edward VI zmarł w wieku zaledwie 15 lat, pozostawiając tron Joannie Grey, zwanej dziewięciodniową królową. Joanna została ścięta przez Marię Tudor, która wkrótce wstąpiła na tron i władała samodzielnie. Pięć lat rządów katolickiej Marii Tudor wywołały niezadowolenie, zwłaszcza wśród protestantów, którzy byli masywowo zabijani – w ten sposób Maria otrzymała przydomek ‘Krawawej’. Po bezpotomnej śmierci Marii, na tron wstąpiła Elżbieta Tudor, córka Henryka i Anny Boleyn. Elżbieta stala się jedną z najlepszych i najwybitniejszych monarchów jakich Anglia kiedykolwiek miała.

Elżbieta nigdy nie wyszła za mąż oraz nie miała dzieci – po jej śmierci na tron wstąpił Jakub I Stuart.

Źródła:

1. ‘Inside the body of Henry VIII’

2. ‘The Last Days of Henry VIII’ : Robert Hutchinson