Z ogromną radością informuję, że mój artykuł na temat modlitewnika Anny Boleyn ukazał się niedawno na łamach elektronicznego dziennika Biblioteki Brytyjskiej (British Library). Artykuł nosi tytuł „Przeoczone powiązanie Elżbiety Holland, damy dworu Anny Boleyn, z manuskryptem BL, King’s MS. 9” (ang. An Overlooked Connection of Anne Boleyn’s Maid of Honour, Elizabeth Holland, with BL, King’s MS. 9).

Poniżej krótki opis artykułu:

***

Manuskrypt BL, King’s MS. 9 jest jednym z trzech modlitewników łączonych z imieniem Anny Boleyn, kontrowersyjnej drugiej żony Henryka VIII. Modlitewnik ten oferuje jedyny w swoim rodzaju wgląd we wczesne lata miłosnego zainteresowania króla Henryka Anną, aczkolwiek jego historyczna wartość nie kończy się tylko na tym jednym aspekcie. Historycy przeoczyli fakt, że manuskrypt BL, King’s MS. 9, należał także do jednej z dam dworu Anny Boleyn, Elżbiety Holland, oraz jej męża Henryka Reppes’a. Niniejszy esej omawia to niezauważone jak dotąd powiązanie, dostarczając jednocześnie informacji na temat służby Elżbiety Holland na dworze Anny Boleyn, jej małżeństwa oraz tragicznej śmierci.

***

BL, King’s MS. 9 – co to takiego?

Podpis Anny Boleyn

BL, King’s MS. 9 jest to oficjalna nazwa Księgi Godzin zwanej też często modlitewnikiem Anny Boleyn, obecnie przechowywanej w Bibliotece Brytyjskiej. To na stronach tejże Księgi Godzin, Anna i Henryk VIII wymieniali legendarne miłosne wyznania. Henryk napisał:

„Jeśli w swych modlitwach wspominasz o mej miłości równie żarliwie, jak cię uwielbiam, nie zostanę zapomniany, gdyż należę do ciebie. Twój na zawsze Henryk”.

Anna odpowiedziała następującym dwuwierszem:

„Każdego dnia dowód będę ci dawać,

Żeś mi miły i żem dla ciebie łaskawa”.

Na jednej ze stronic modlitewnika (f. 1r) widnieją podpisy Elżbiety Reppes i jej męża Henryka. Związek Anny Boleyn z Elżbietą Reppes nie był dotąd omawiany przez historyków w kontekście manuskryptu BL, King’s MS. 9. Mój esej daje wgląd w ich relacje oraz proponuje nową teorię oferującą wytłumaczenie w jaki sposób modlitewnik Anny Boleyn trafił w ręce Elżbiety i jej męża.

Podpis Elżbiety i Henryka Reppes

Kim była Elżbieta Reppes?

Nieznana dama dworu Tudorów autorstwa Hansa Holbein'a, szkic obecnie znajdujący się w Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie.

Data jej urodzenia pozostaje nieznana, aczkolwiek we wrześniu 1533 r. cesarski ambasador Eustace Chapuys opisał ją jako „młodą damę” służącą u „królewskiej konkubiny”, jak zwykł mawiać o Annie Boleyn. Wtedy Elżbieta była jeszcze znana pod nazwiskiem Holland, a zwracano się do niej w zdrobniałej formie jej imienia, Bess. Najwcześniejsza wzmianka o Elżbiecie pojawia się podczas koronacji Anny Boleyn w 1533 – była ona jedną z siedmiu druhen królowej. Elżbieta była także kochanką jednego z najbardziej wpływowych mężczyzn na dworze Tudorów, Tomasza Howarda, trzeciego Księcia Norfolku, wuja Anny Boleyn ze strony matki. Żona Norfolka, Elżbieta Howard – córka Edwarda Stafforda, trzeciego Księcia Buckingham – nie mogła pogodzić się z faktem, że jej mąż zdradził ją z kobietą niższego stanu. Pod koniec lat dwudziestych XVI wieku małżeństwo Norfolków rozpadło się, a zazdrosna księżna skierowała swą nienawiść w stronę Elżbiety Holland oraz Anny Boleyn. Księżna często nazywała Elżbietę Holland „córką prostaka bez krzty szlacheckiej krwi”, „prostytutką…która służyła jako praczka w moim domu” oraz „sprawczynią wszystkich moich problemów”.

Do tej pory historycy uważali, że Elżbieta Holland była córką Johna Holland’a, nadwornego skarbnika księcia Norfolku, aczkolwiek udało mi się odkryć że była ona córką niejakiego Thomasa Holland’a, giermka.

Na dworze Anny Boleyn

Mary Shelton, kuzynka Anny Boleyn.

Elżbieta Holland przyjaźniła się z dwiema damami dworu Anny Boleyn które należały do rodziny królowej. Mary Howard, córka księcia Norfolku, była jedną z najbardziej zaufanych dwórek Anny. Po latach Elżbieta wyznała, że łączyła ją z Mary zażyła przyjaźń. Elżbieta przyjaźniła się także z Mary Shelton, córką Johna i Anny Shelton. Utrzymywały one kontakt aż do 1546 r., kiedy to Shelton wysłała Elżbiecie diamentowy pierścien potwierdzając w ten sposób, że nadal utrzymywały kontakt. Zarówno Mary Howard jak i Mary Shelton były kuzynkami Anny Boleyn. Łączyła je nie tylko przyjaźń ale także zamiłowanie do poezji – ich imiona można znaleźć w tzw. manuskrypcie z Devonshire. Jest to zbiór rozmaitych wierszy, oryginanych jak i parafrazowanych, znajdują się tam także interesujące wpisy młodych dworzan wśród których krążył ów manuskrypt. Mary Shelton znana była z talentu do pisania wierszy, historycy często nazywają ją jedną z pierwszych angielskich poetek. Imię Elżbiety Holland nie znajduje się w manuskrypcie z Devonshire, aczkolwiek jej zażyła przyjaźń z Howard i Shelton może wskazywać, że również interesowała się poezją i ceniła sztukę.

Co stało się z Elżbietą Holland po śmierci Anny Boleyn?

Thomas Howard, trzeci książę Norfolku - wuj Anny Boleyn i kochanek Elżbiety Holland

Dwór Anny Boleyn został rozwiązany na dwa tygodnie przed jej egzekucją która miała miejsce 19 maja 1536 r. Wiele z jej dam dworu przeszło na dwór Jane Seymour, którą Henryk VIII poślubił 30 maja. Mary Shelton i Mary Howard opuściły dwór ale Elżbieta Holland została i służyła u Jane Seymour. Ostatnia wzmianka o Elżbiecie na dworze pojawia się 12 listopada 1537 r. kiedy to „panna Holland” wzięła udział w procesji pogrzebowej nowej królowej która zmarła w wyniku gorączki poporodowej w październiku. Niewiele wiadomo o Elżbiecie w latach pomiędzy 1537 a 1546 r. Wiadomo natomiast, że jej nieformalny związek z księciem Norfolku rozpadł się w grudniu 1546 r. kiedy to Norfolk i jego syn, Henryk Howard, hrabia Surrey, zostali aresztowani i osadzeni w londyńskiej twierdzy Tower. Elżbieta, która żyła na utrzymaniu Norfolka, zdradziła swojego podstarzałego kochanka ujawniając jego sekrety. Wyznała m.in. że Norfolk powiedział jej iż Henryk VIII był „chorowity i nie mógł długo pożyć” oraz że „król tak bardzo przerósł swoje ciało [roztył się], że po schodach trzeba było wciągać go za pomocą maszyny”. Słowa te stanowiły jedynie obserwację rzeczywistego stanu zdrowia króla aczkolwiek w Anglii Tudorów rządzonej przez podejrzliwego tyrana słowa te urosły do rangi zdrady stanu. Zdradą stanu było np. przepowiadanie daty śmierci króla czy spekulowanie na temat stanu jego zdrowia.

Syn Norfolka, hrabia Surrey, został stracony 28 stycznia 1547 r. Sam Norfolk cudem uniknął śmierci gdyż Henryk VIII zmarł 28 stycznia 1547 r. zanim zdążył podpisać nakaz egezekucji. Norfolk pozostał jednak więźniem w Tower aż do 1553 r.

Elżbieta Holland wyszła za mąż za niejakiego Henryka Reppes’a w 1547 r. Dokładna data ich ślubu nie jest znana aczkolwiek według Kalendarza Roszczeń Patentowych 1548-9 wynika, że pobrali się przed 28 lipca 1547 r. Ten sam dokument ujawnia też, że 28 listopada 1547 r. Elżbieta już nie żyła. Historia jej śmierci jest jedną z najtragiczniejszych wydarzeń jakie przyszło mi czytać w dokumentach z epoki Tudorów; Elżbieta zmarła bowiem w wyniku nieudanego cesarskiego cięcia.

W jaki sposób modlitewnik Anny Boleyn znalazł się w posiadaniu Elżbiety?

Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Możliwe, że to sama Anna Boleyn przekazała Elżbiecie swój modlitewnik w 1536 r., lub że modlitewnik należący do królowej był prezentem ślubnym jaki Elżbieta dostała np. od Mary Howard.  W esesju proponuję teorię według której Elżbieta była jedną z czterech „młodych dam” które towarzyszyły Annie Boleyn w jej ostatnich chwilach na szafocie, oraz że Anna podarowała Elżbiecie swój modlitewnik. Sam fakt, że Elżbieta i jej mąż zapisali swoje imiona w modlitewniku w którym para królewska wymieniała miłosne wersy może świadczyć o tym że w ten sposób pragnęli upamiętnić własne zaślubiny.

Cały esej w języku angielskim, wraz ze źródłami i bibliografią, można przeczytać na oficjalnej stronie elektronicznego dziennika Biblioteki Brytyjskiej.