Anna Boleyn rywalką Wenus?

Wszyscy dobrze znamy słowa Franciszka I o pięknej Wenus. W książce ‘6 żon Henryka VIII’ Alison Weir napisała ;

‘Nawet francuski król Franciszek I był oczarowany Anną i napisał ;

Venus était blonde, on m’a dit:

L’on voit bien, qu’elle est brunette.’[1]

‘Wenus była blondynką, tak mi powiedziano ; ale teraz widzę jasno, że jest brunetką!’

Zawsze zastanawiałam się skąd właściwie wiadomo, że Franciszek I miał na myśli właśnie Annę Boleyn? Postanowiłam przyjrzeć się temu bliżej i doszłam do naprawdę zaskakujących informacji!

Detail from Boticelli's 'Birth of Venus'

We can certainly say that Anne Boleyn was not considered beautiful in her times. Typical beauty at Tudor court had blonde hair, pale skin and blue eyes, and Anne had dark complexion, dark hair and enchanting ‘black eyes’. She certainly was not a typical ‘English Rose’ but she was different and interesting. In her book ‘Six Wives of Henry VIII’ Alison Weir states that ;

‘Even King Francis was smitten by the fascinating Anne, and wrote :

Venus était blonde, on m’a dit:

L’on voit bien, qu’elle est brunette.’[1]

‘Venus was blonde, I’ve been told: Now I see that she’s a brunette!’  I was always very curious about this quote, and I never came across the information that Francis I was actually referring to Anne Boleyn.  Dr. Susan Bordo’s recent article made me question this quote once again and I decided to immerse myself into the primary sources and books, to find out whether King Francis was referring to Anne Boleyn when speaking about Venus.

In her book Alison Weir does not cite the reference so it is really hard to get to primary sources. Weir only gives us a hint:

‘For the duration of her stay in France, see Herbert, and also Emmanuel von Meteren’s Histoire des Pays Bas: Crispin, Lord of Milherve’s Metrical History (1618) ; Epistre contenant le process criminal fait a lencontre de la Royne Boullant d’Angleterre by Lancelot de Carles, Clement Marot, and Crispin de Milherve (1545 ; included in La Grande Bretagne devant l’Opinion Francaise by G.Ascoli, Paris, 1927), Histoire de la Royne Anne de Boullant (MS. In the Biblioteque Nationale, Paris, before 1550) ; and Charles de Bourgevilles Les Recherches et Antiquites de la Province de Neustrie’ (1583).’[2]

In her book ‘Anne Boleyn: a young Queen to be’ Josephine Wilkinson states that :

‘In matters of dress her tastes were said to have been adopted by other ladies, although, we are assured, none looked so well as Anne, who was described as the rival of Venus’ [3]

Fragment obrazu 'Narodziny Wenus', Boticelli

W swojej książce, Alison Weir nie podaje źródeł swoich informacji. Zamieszcza lakoniczne i zdawkowe odniesienia podczas gdy autorzy innych biografii podają dokładne tytuły i strony źródeł z których korzystali. Zawsze gdy dowiem się czegoś o Annie Boleyn, co mnie zaintruguje i zaskoczy, szukam potwierdzenia informacji u samych źródeł.

Tak więc Alison Weir nie podała gdzie konkretnie dowiedziała się, że powyższe słowa Franciszka I odnosiły się do Anny Boleyn. Pisarka podała jedynie kilka tytułów dzieł, większość z nich nawet nie została przetłumaczona na język angielski, i naprawdę ciężko jest odszukać jakąkolwiek wzmiankę na ten temat.

Na szczęście, jeszcze inna pisarka podała informację o ‘Wenus’. W książce ‘Anne Boleyn: a young Queen to Be’ Josephine Wilkinson zatytułowała cały rozdział ‘Rywalka Wenus: Anna we Francji 1514-1522’, w którym pisze ;

‘Jeżeli chodzi o ubiór, powiadano iż jej styl był przyswajany przez inne damy dworu, choć jak nas zapewniono, żadna z nich nie wyglądała tak dobrze jak Anna, którą opisano jako rywalkę Wenus’.[2]

Niestety, Josephine Wilkinson również nie podała źródła. Po wspomnieniu o Wenus, autorka zacytowała Agnes Strickland, autorkę monumentalnego dzieła ‘Lives of the Queens of England’[3] (1840-48), opisując strój Anny Boleyn. Sięgnęłam więc po tę książkę, lecz Agnes Strickland nie wspomina nic o cytacie odnoszącym się do Wenus.

Osobiście dla mnie najlepszym źródłem informacji o Annie Boleyn jest jej biografia pt. ‘The Life and Death of Anne Boleyn’ autorstwa prof. Erica Ives’a. Ives nie wspomina nic o rzekomym cytacie Franciszka I, ale można odnaleźć pewne cechy wspólne pomiędzy Anną Boleyn a Wenus ;

- w biografii Kardynała Wolsey’a, któtą napisał jego sługa George Cavendish, autor opisał Annę jako osobę która sprowadziła zgubę na Wolsey’a, posługując się przy tym pomocą Wenus. [4]

- podczas koronacji Anny Boleyn pojawia się postać Wenus, m.in. w wierszach recytowanych przez dzieci dla nowej królowej.[5]

Narodziny Wenus, Boticelli : Wenus uchodziła za synonim piękna, przedstawiała wyobrażenie kobiety idealnej o bladej cerze, blond włosach i niebieskich oczach

W swoim cytacie odnośnie Wenus, Franciszek I stwierdził że Wenus była jednak brunetką, komplementując urodę kobiety o której się wypowiadał. Kolor włosów Anny Boleyn pozostaje dzisiaj kwestią sporną ; na pewno nie były one czarne jak twierdził wróg Anny, Nicolas Sander. Poeta zakochany w Annie Boleyn, Thomas Wyatt, napisał wiersz w którym nawiązał do tajemnicznej ‘Brunetki’ która skradła jego serce, ale której miejsce zajęła inna kobieta. Kim jest owa brunetka? Z całą pewnością jest to Anna Boleyn, a wskazuje na to fragment ‘her that set our country in a roar’ czyli ‘ona przez którą w całym kraju zawrzało’.[6] Niemniej jednak wiersz ten sugeruje, że Wyatt zapomniał o Brunetce, a teraz jest szczęśliwy z Phylis. Tak więc Anna Boleyn była brunetką, a tą informację zawdzięczamy zakochanemu w niej poecie.

Wyatt opisał Annę Boleyn jako 'Brunetkę'

Moim zdaniem, zarówno Alison Weir jak i Josephine Wilkinson popełniły błąd przypisując słowa Franciszka I do Anny Boleyn. Nie ma żadnych dowodów na poparcie tezy, że francuski król wspominając o Wenus, miał na myśli Annę Boleyn, co więcej – nie ma dowodów, że Franciszek I kiedykolwiek wypowiedział takie słowa.

Coś mi podpowiada, że słowa te, jeżeli kiedykolwiek wypowiedziane przez Franciszka I, mogły być częścią przedstawienia które odbyło się w Cognac w 1520 r. kiedy Królowa Klaudia tryumfalnie wkroczyła do miasta. Profesor Ives podaje opis tego wydarzenia i jak się oakzuje, częścią kawalkady witającej królową Klaudię była Wenus w towarzystwie Saturna, Jupitera i Marsa. Być może Franciszek był pod wrażeniem kobiety, która wcieliła się w postać Wenus?

Na pewno będę jeszcze szukała w źródłach odpowiedzi na to nurtujące pytanie – czy Franciszek I odnosił się do Anny Boleyn, gdy mówił o Wenus? Kogo miał na myśli? Jak tylko się dowiem, poinformuję Was.

The Birth of Venus, Boticelli

Unfortunately Josephine Wilkinson does not cite her reference. She moves on and quotes Agnes Strickland’s description of Anne Boleyn’s costume, so I immediately thought that I will find more information about Venus in Agnes Strickland’s ‘Lives of the queens of England’ but unfortunately there is no mention about Francis I’s quote.

For me personally the best source of informations about Anne Boleyn is her biography by professor Eric Ives : ‘The Life and Death of Anne Boleyn’. Prof. Ives does not refer to French king’s alleged quote about Anne Boleyn as Venus. However in Ives’s biography we found few connections between Anne Boleyn and Venus ;

-          In George Cavendish’s ‘The Life and Death of Cardinal Wolsey’ Cavendish writes about Anne ;

‘Thus passed the cardinal his life and time, from day to day, and year to year, in such great wealth, joy, and triumph, and glory, having always on his side the king’s especial favour; until Fortune, of whose favour no man is longer assured than she is disposed, began to wax something wroth with his pro- sperous estate, thought she would devise a mean to abate his high port; wherefore she procured Venus, the insatiate goddess, to be her instrument. To work her purpose, she brought the king in love with a gentlewoman, that, after she perceived and felt the king‟s good will towards her, and how diligent he was both to please her, and to grant all her requests, she wrought the cardinal much displeasure; as hereafter shall be more at large declared. This gentlewoman, the daughter of Sir Thomas Boleyn, being at that time but only a bachelor knight, the which after, for the love of his daughter, was promoted to higher dignities.’ [4]

-          During Anne Boleyn’s coronation there appeared a figure of Venus :

‘A child then capped what Paris had said by announcing that there was another reward prepared for Anne, the crown imperial, and hailing the queen as a demonstration of divine providence. The parting song to Anne concluded with the stanza:

The golden ball

Of price but small,

Have Venus shall,

The fair goddess,

Because it was

Too low and bare

For your good grace

And worthiness.’[5]

In Francis I’s quote about Venus, he says ‘Venus was blonde, I’ve been told: Now I see that she’s a brunette!’  . Although Anne Boleyn’s hair color is a matter of dispute, her admirer, Sir Thomas Wyatt wrote in one of his sonnets about mysterious ‘Brunet’. In her book ‘She Wolves: The Notorious Queens of England’ Elizabeth Norton states :

‘This Brunet is obviously Anne Boleyn and Wyatt’s original final line for this poem refers to ‘Her that did set our country in a rore’. There is no doubt that this refers to Anne.’[6]

Also professor Eric Ives thinks that ‘Brunet’ must be Anne Boleyn.

Thomas Wyatt referred to Anne Boleyn as a 'Brunet'

So perhaps Francis I’s was referring to Anne Boleyn when he spoke about Venus being a ‘brunette’ but there is no evidence to back up this theory.  Perhaps he was referring to some other lady he was in love with, maybe he was speaking about one of his many mistresses?

Another possibility is that Francis I was referring to actress who played Venus in 1520 ;

‘Then in 1520 came the entry into Cognac of Queen Claude, with Anne Boleyn almost certainly in attendance. Claude was met by Mercury, who declared that the gods had come down to greet her, and her cavalcade encountered first Diana and her nymphs, and then Apollo, before being arrested by flames issuing from the forge of Vulcan. Next Venus arrived, followed by Saturn, Jupiter and Mars. At the city’s river bridge, Neptune appeared, escorted by dolphins, and when dusk fell, Pluto, Cerberus, Charon and the Furies.’[7]

I will ‘dig’ more about this matter and keep you updated, so stay tunes.